Adellijke heren op het platteland
Een nietig kerkje in Veenhuizen herbergt een grote verrassing: het praalgraf van Reinout van Brederode, lid van de oudste Hollandse adel, in leven heer van Oosthuizen, Spanbroek, Hobrede, Kwadijk, enzovoort, enzovoort.
Het is een rijk, zogenaamd humanistengraf: Reinout ligt niet als militair afgebeeld, maar als een geleerde zonder harnas, wiens rechterhand rust op een boek. Zijn wapenschilden omringen hem.
Sloten, vaarten, polders, molens, stolpen, kerktorens als herkenningspunten, een weids landschap, melkvee op stal of in de wei: we zijn nabij de Berkmeer, West-Friesland op zijn openst. Als ergens het verleden contrasteert met dit heden, dan is het hier wel.
Wie verwacht in dit agrarische hart van West-Friesland de relicten van een verleden met heren, adellijke dames en heerlijkheden? Toch bevinden zich hier twee praalgraven die men eerder in Den Haag of Amsterdam zou verwachten.
Het majestueuze praalgraf in het piepkleine voorportaal van de kerk. (Foto TM)
Surprise
Een ware surprise is Veenhuizen, een pittoresk dorpje bij de Langereis, vroeger een heuse heerlijkheid en vier eeuwen ouder dan Heerhugowaard, waartoe het tegenwoordig bestuurlijk wordt gerekend. Midden in het dorpje een intiem complex: een keurig aangelegd kerkhof waar onder meer de driekoppige bemanning van een neergestort geallieerd toestel rust, een klokkenstoel met daarin een middeleeuwse luidklok en een kerkje uit 1965.
In het voorportaal van deze kerk rust Reinout van Brederode in zijn praalgraf. Hij leefde tussen 1567 en 1633. Zijn schoonvader was de beroemde raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt. Via zijn moeder was Reinout heer van de heerlijkheid Veenhuizen geworden. Het wekt verbazing dat zo iemand – diplomaat en raadsheer van de Hoge Raad – een begrafenis kreeg in dit gehucht en niet in Den Haag waar hij doorgaans woonachtig was. West-Friesland mag dan ook blij zijn met dit praalgraf, waaraan de naam van Pieter de Keyser is verbonden en dat in de verte lijkt op het monument van Willem van Oranje in de Nieuwe Kerk van Delft, prototype van ettelijke grafmonumenten, gebeeldhouwd door diens vader Hendrick de Keyser.
De Stichting tot Behoud Praalgraf Veenhuizen voert actie voor een nieuw te bouwen onderdak op de plaats van het huidige, dat in slechte staat verkeert.
‘Kerkhuys’
De monumentale kerk van het nabijgelegen Spanbroek, tegenwoordig aangeduid als ‘Kerkhuys’, is schilderachtig gelegen op de splitsing van drie wegen, met een renaissance raadhuisje als naaste buur. Het exterieur is smaakvol omgeven door een fraai aangelegde begraafplaats met tuin.
Het interieur is dat van een 17de-eeuws protestants godshuis met alles wat er in een aanzienlijke calvinistische kerk verwacht kan worden: een fraaie, uit eikenhout gesneden preekstoel met complete dooptuin, een herenbank met het wapen van Spanbroek en een monumentaal epitaaf boven het graf van de heer van Spanbroek, Johannus van Gheel, overleden in 1668.
Er is een zwart marmeren reliëf met uitvoerige inscriptie te zien, omgeven door een wit marmeren krans van eikenloof vol doodssymbolen. De beeldhouwer was niemand minder dan Rombout Verhulst, de beroemdste beeldhouwer van zijn tijd.
Verhulst had een groot netwerk van invloedrijke Hollanders om zich heen en was zeer gezocht als ontwerper van grafmonumenten, sculpturen en tombes. Zijn bekendste werk is het praalgraf van Michiel de Ruyter in de Nieuwe Kerk van Amsterdam.
Epitaaf voor Johannus van Gheel, heer van Spanbroek, uit circa 1670 in 't Kerkhuys van Spanbroek. (Foto TM)
