Tekst en foto: Netty Zander
In 2008 had de Westfries Omringdoik feist. Hai was 25 jaar provinciaal mônement. Dat most vierd worre.
't Noord-Hollands Dagblad vierde-n-'t ok mee. We liepe met veul lezers de hêle doik in de rondte: 126 km.
Zo ginge we ok langs 't gemaal 't Groôtslag en wat vedderop in een bocht stonde mense ois uit te dêlen. De familie Buisman verkocht deer vroeger ois toen ze deer nag weunde, altoid met 'n Ola vlag an doik. Ze ware al wat jare verhuisd, ze leefde stil, maar voor dut feist hadde de nuwe mense die d'r nou weunde ze ophaald.
Jurriaan Buisman, toen 87 jaar en z'n vrouw stonde oôs bloid op te wachten. Hai vertelde me dat die bocht deer de hondehemel hiet.
‘Weerom die naam?’ vroeg ik 'm.
‘Dat komt vóórdat de Ofsluitdoik er was, was 't hier nag Zuierzee was. Toen zwomme hier zeehonde, 't water was zout vezelf. In dut hoekie spoelde altoid van alles an. As de 'r 'n zeehond doôdraakte, den spoelde-n-ie hier ok an. Dat zeehonde vonde hier de hondehemel’.
Vrouw Buisman deêlt as vanoudst ois uit.
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
Tekst Tom Wester
Foto Netty Zander
Op de Omringdoik mooi fietsen,
langs 't water met z'n riet,
hier 'n breg en deer 'n môlen,
reken maar da'k den geniet.
Altoid zwumme d'r ok eende,
koete, fute soms 'n zwaan
en as 't 'rs pittig meedaait,
zien je soms 'n visdief gaan.
Langs 't water mooie blomme,
ja d'r stane d'r 'n zoôt.
In 't voorjaar gêle kleure
en deernei meer paars en roôd.
Zeumerdag volk op 't water,
in 'n jachie of 'n skuit.
Op de doik fietsers en lopers,
alleman d'r effies uit.
In de herfst is 't 'r lillijk,
striemen, vlagen, regen, wind.
Maar je kenne grust gelouve,
da'k ok dat zelfs machtig vind.
Winterdag is 't 'r 'n plaatje
met zuk helder vriezend weer.
Met soms wakke vol met veugels,
gauw vergeet je dat gien meer.
'k Hew messkien gien kapitâlen,
maar ik voel me barre roik.
As ik op m'n fietsie peddel
op die ouwe Omringdoik.
De Vooroever bij Onderdijk (foto Netty Zander).
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
Tekst en foto Netty Zander
Bai Jan en Annie op de Gouw most 't eerste poppie kocht worre, dat 'r most 'n box komme.
Met de driewielderkar-op-lucht en 't harddravertje Pinetta Z d'r voor ginge Jan en Annie an de reed. Ze rede nei heur ouwers in Kainsmerbrug an de Grôtesloôt.
't Was de hongerwinter '44-'45.
Van heur vader en moeder krege Jan en Annie ok nag 'n big mee. Die mocht je van de Duitsers oigelijk niet houwe voor oigen slacht.
Dat varken kon mooi in de box.
't Werd al vroeg donker, dat ze konne niet lang bloive. Deer kwam nag bai, 't was vriezerig weer, dat hier en deer begon 't gladderig te worren.
D'r werd nag erges aars 'n hondje ophaald, want 'n goeie waakhond wás wel wat in deuze barre taaie.
Latig in de middeg ginge ze over de Westfriese Omringdoik trug.
Annie en Jan zatte voorop 't kret en Annie hield 't hondje vast.
't Peerdje stond op skerp, dat hai tripte d'r mooi overheen. Altemet most 'r op de hoge doik uitweken worre voor ien of are Bels, die logge beiste dorste bedat gien meer.
't Werd toid dat ze thuis kwamme, je konne merke dat 't harderder vrieze ging.
Ze kwamme lenegiesan in de buurt van Ierswoud weer ze de doik beneer moste om op de Gouw an te gaan.
'Jan', zee Annie, 'deer in de veerte onder an doik, deer loike wel Duitsers te staan'.
Jan had 't ok al zien, hoi zag 't in z'n volle metoer. Dàt was 'n teugendaaier. Wat móst dat nou? Stel dat ze anhouwen werde, den zoue de Duitsers 't varken vordere en wat al gien meer. Dát konne ze hêlegaar niet gebruike.
'Annie', zee Jan, 'ik leit 'm gaan'. Hai trok z'n mus vasterder over z'n ore en reefde de teugels.
Deer ginge ze.
'Trip, trip, trip', ginge de bientjes van 't dravertje. Hai had 'r zinnighoid an.
'Trip, trip, trip'.
't Harddravertje had 'r bar de gang in toen ie de klucht beneer ging.
Jan deed of ie 'm niet houwe kon. Ze ginge met 'n rotgang. Annie keek benauwd, de riebels liepe over d'r reg, ze zette d'r oigen skrap.
't Werd 'n hêle temtasie.
't Harddravertje had 't skuim om z'n lippe, de vlokke vloge in de rondte. De box bomde op en neer op de driewielderkar-op-lucht, de hond blafte, 't varken gierde zo skerp, asof ie nou al slacht worre zou, de wind suisde om hullie ore.
Zo ginge ze op de Duitsers an. Die dochte dat 't peerd op hol sloegen was en ze spronge opzai, d'r was toch gien houwen meer an.
Ze liete Jan en Annie deur.
Toe ze thuis ware keke ze mekaar diep in de ouge, Jan lag de bocht erom bai Annie en slaakte 'n diepe zucht:
'Goed gaan moidje'.
(foto Netty Zander)
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
Een mijmerrijm door de Enkhuizer mosaïcus:
Folkert Bruijn 1920-2010 - september 2011.
Hier glijdt je blik nog ongestoord
langs de horizon, van zuid naar noord
over de wijde watervlakte;
En kijk ik dan van oost naar west
tot aan de rand van ons gewest,
waar achter de avondzon juist zakte;
Hoe boeit dit schone schiereiland,
met 't IJselmeer aan deze kant,
dat het eertijds te overspoelen trachtte;
(Toen het trots nog heette “Zuiderzee”)
maar het mensdom kreeg 't getij weer mee,
bedwong ten test zijn kille krachten;
Zijn zout werd zoet; geen eb en vloed
meer stadig stuwt zijn brakke bloed
rondom de hoek hier bij de toren;
De witte wachter van oudsher,
wiens waaklicht straalt straks her en der
in duistre nacht tot aan Stavoren.
De hemel kleurt nu rossig-rood,
weerspiegelt in de slanke sloot
en het kwakend kikkerkoor is hier te horen.
Ginds boven het veld speurt scherp een valk
naar muizen, en een motortjalk
–links– kan de rust nauwelijks verstoren.
Op wijde wieken talmend traag
zweeft daar een reiger kalm omlaag,
waarna hij stokstijf staat aan het water.
Een koppel eenden maakt zich druk,
breekt bruusk de stemmige stilte stuk;
vervult de lucht met haar gesnater.
En langs de al donkerende dijk,
fietsen twee meisjes van Andijk,
blij babbelend met schel geschater.
Het wordt weldra wel wat schemerig toch;
dus – na een lange rondblik nog –
volg ik het tweetal dan wat later.
(foto Netty Zander)
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
Ina Broekhuizen-Slot - augustus 2011.
D'r waait een lied over doik
't werd geboren in zee
't komt met water en zout
en de westewind mee
en 't vertelt een verhaal
over bouwe en stroid
over zaaien en oogst
op de wois van de toid…
d'r waait een lied deur 't durp
tussen huize en kerk
en 't zingt van de mens
zo bedroivig an 't werk
't glist langs 't rieten dak
bai de skoorstien beneer
over 't geêlstienen pad
en deer neemt 't een keer
't waait weg nei 't land
en deer danst 't in 't rond
over akkers en gras
over heêl goeie grond
over piepers en biet
over veugels en vee
en 't walst bai de wiel
met de gollefies mee
an 't end van de dag
duikt 't lied skuil in sloôt
want de wind die valt stil
en de lucht die kleurt roôd
d'r komt rust achter doik
en 't riet houdt de wacht
maar 't iele refroin
klinkt nag zacht deur de nacht…
d'r waait een lied over doik
't werd geboren in zee
't komt met water en zout
en de westewind mee
en 't vertelt een verhaal
over bouwe en stroid
over zaaien en oogst
op de wois van de toid…
(foto Netty Zander).
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
Netty Zander - juli 2011
Mevrouw Deken-Langedijk heb ik een paar jaar geleden gesproken in zorgcentrum Zandhove in Spanbroek. Zij werd geboren aan de Westfriese Omringdijk tussen Aartswoud en Lambertschaag.
Ze maakte als meisje mee dat de Wieringermeer werd drooggelegd. Ze vertelde dat ze niet zo vaak op dijk kwamen. Toen de Zuiderzee getemd werd tot IJsselmeer en vervolgens de Wieringermeer werd drooggelegd maakte dat haar en de andere kinderen nieuwsgierig. Hoe kon je nou merken dat op die eindeloze vlakte inderdaad het water zich terug trok?
De kinderen vonden er iets op, een simpel idee en toch zo ingenieus.
Ze zetten een stokjes op de grens van water en drooggemaakt land. Als ze na een paar dagen weer keken had het water zich inderdaad teruggetrokken. De stokken werden opnieuw verzet.
Ook vertelde ze me hoe ze na de onderwaterzetting van de Wieringermeer door de Duitsers op 17 april 1945 nét voor de bevrijding de pioniers zag vluchten voor het opkomende water. Paarden trokken de wagens beladen met huisraad en koeien eraan vastgebonden.
Veel Wieringermeerboeren hadden een paar koeien, meestal voor eigen melk. Het was gelukkig een vroeg voorjaar, deze koeien konden in West-Friesland meteen het land in.
De dijk grenst aan de Wieringermeer ter hoogte van Aartswoud/Lambertschaag (foto Netty Zander).
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
Riet Wever-Appel - april 2008
Westfriezen kenne groôskig weze
we benne wel 'n kunstwerk roik.
Met 'n waarde van miljoene
is 't maar onbewaakt te Koik.
Hier is Eêwe-Jâre werk dein,
langer as an de Chinese muur.
In weer en wind en sneéuw en ois,
met hand en skop, da's puur netuur.
Hai is nou al 25 jare
Provinciaal monement.
Om zuks met mekaar te vieren
moet hai ok worre, meer bekend.
En nag altoid hoor ik vragen,
weerzo is oigelijk die doik?
En den zeg ik “beste mense
gaan d'r zelf gewoôn te koik”
Lengte is 126 km.
'n weg voor alleman te gaan.
Merakels veul is d'r te zien.
in de top tien mag ie wel staan.
De dijk is ok wel noemd in name
zoals Dijkstra-Homan-Zijdewind.
En ok spreekwoord of gezegde
die je in de streektaal vindt.
In dut mooie stuk Westfriesland
en binnen onze omringdoik.
Is t goed -beskermd te weunen
't is oôs oigen Koningroik.
In 2008 feliciteert de familie Mantel uit Andijk de dijk die toen 25 jaar provinciaal monument was (foto Netty Zander).
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
Anne Mantel, Heiloo (voorheen Opperdoes)
't Is alweer 155 jaar leden, dat Jan Mazereeuw doôd gaan is. Heêl veul minse zelle wel dinke: 'Jan Mazereeuw, nooit van hoord. Wie is dat nou weer?' Jan Mazereeuw is de prefeet van Opperdoes. Sommige noemde 'm Elia, are dochte dat Jezus op aarde trug komen was.
Ik zal prebere 't uit te lagen: Jan Mazereeuw was de burrie van Opperdoes, maar hai was fout weest in de oorlog en deerom wegskopt. Ik hew 't nou over 't begin van de 19de eêuw, de Franse toid, weerin wai deur Napoleon onderweurpen ware. Jan Mazereeuw was toen burrie of oigelijk maire van oôs durp. Maar toe de Franse de slag bai Waterloo verloren hadde, most hai ophoepele en hai werd weer boer.
Op 'n dag in 1822 kwam hai op de Westfriese Omringdoik, toen nag de Zuierzeidoik, Daniël teugen, die 'm de ondergang van de wereld ankondigde. Daniël was, zoas jollie je waarskoinlijk wel wete, de prefeet die drome uitlage kon en ooit iens deur koning Darius in 'n leêuwekeul smeten is, omdat hai zich niet an de wette van de Mede en Perze hield. Dani&ël het 't gelukkig overleefd en Darius het 'm weer in genade opnomen.
Toen Jan Mazereeuw Dani&ël tugenkomen was, het hai metien zoin boerderai verkocht en is in 'n klain huiske an 't Zuierpad weune gaan. Deer vandaan het hai as prefeet 't gelouf preekt en de ondergang van de wereld ankondigd. Zoin volgelinge bestonde uit zo'n 270 minse, die hullie koindere van skoôl namme, hullie dure zulverwerk wegdede, de bome omhakte en hullie land verkochte. Opperdoes, dat hier voor as nagal hoidens bekend stond en deerom Klain Turkaie hiette, is deerdeur erg christelijk worren.
Jan Mazereeuw is op 15 mai 1855 doôd gaan. De minse hewwe dage lang bai zoin graf waakt. Dut vertelde moin opoe die dat, dink ik, van heur opoe hoord had. Ze dochte immers, dat de prefeet weer overend kome zou. Opa vulde dat nag an en zai, dat 'r toen 'n bureplicht was om samen 'n overleden buur te begraven. De bure wouwe dat niet. Ze zaide: 'Jan Mazereeuw kin zoin oigen wel redde en 't is ok nag zonde van de moeite, want hai komt straks toch weer trug op aarde.'
Al moet ik eerlijk zage, dat ik zewat nooit nei de kerk gaan, toch is voor moin deur de bekering van Jan Mazereeuw dankzai Daniël de Omringdoik niet alliendig 'n belangroike doik. Nei 't is voor moin deerdeur 'n hoilige doik. Dut was moin ok duidelijk toen in april 1945 de bezetters de Wieringermeer onder water zette. Die hoilige Omringdoik het 't water toen teugen houwen en d eerdeur West-Friesland red. Dut is niet zomaar beurd. Vanwege 't christelijke Opperdoes en vooral ok 't brave West-Friesland most die zondvloed in 1945 West-Friesland, dankzai die hoilige Omringdoik, terecht mit rust leite.
De Westerdijk van de Vier Noorder Koggen heeft tegenover Opperdoes nog zijn oorspronkelijke profiel. In april 1945 keerde de dijk nog water, toen de Duitse bezetter de Wieringermeer met behulp van explosieven inundeerde (foto Netty Zander).
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
Diny Kreuk-Breed, maart 2008
Wat heb die doik toch altoid 'n indruk maakt op moin as kloin kind. Dat is trouwes aldeur nag zô. Lesten zee d'r ientje dat ik 'n doiker bleven ben van binnen. Want ik ben opgroeid met die doik; 't was ok zô gewoôn.
Veert make met de otoped, de kluft op steppe, en op slot zachies bovenan komme. Den die grôte golve zien, blinkend in de zon en met skuimkoppe d'r rollend bovenop.Je here waaie rond voor je ouge en je rokkie fladdert achter je an. Zeumer of winter maakte niet uit, 't was alle kere wéér an as je boven kwamme.
De doik heb ok m'n skoôlpad weest. Vechte met wind en regen, oizel en sneêuw. Die hadde vrai spel op die houge doik. Pas in 't louwtje d'r van, voilig onder an de kluft, den was je alles zô weer vergeten.
De doik was voilig, vertrouwd, wat de zee 'r ok mee dee.
Met sturm beuke de golve op de kaie, en spatte met donderend geraas uit mekaar. En staat 't den ok nag nei vorst, den zit de hêle buitenkant onder 't ois sproeid, tot bovenan de weg toe. As de wind ofzakt is, ken zuks zô mooi skittere in de zon.
De doik was in moin ouge ok houg.
Stuivende sneêuw van 't ois of, over de weg heen, en alles wort as 'n rechte muur an de binnenkant neergooid. Met man en macht de klufte vrai skeppe om toch maar bai de rest van de wirreld te bloiven. As je den deur zô'n houge geul van zô'n sneêuwwal heen loupe, den doet je dat an 'n iglo denke.
De doik had ok heêl wat te verstouwen, as 't ois an 't kruien ging.
Eerst jankende giere van los skeurend ois, den 't donderend geraas van grôte skosse, die over mekaar heen douwd worre deur de wind en 't water. Soms bloift 't as 'n rim legge voor 'n ondiep end in zee, maar as 't teugen daait, den wort 't ois bai doik omhoug douwd en ok d'r overheen. Alles sleurt 't mee, ok kaie rolle mee tot an de binnenkant. Pas den weet je weer, dat je zuk netuurgeweld amper teugen houwe kenne.
De doik kon evenzegoed ok mooi weze van z'n oigen.
Skeipe met lammere d'r bai achter gaas. Hier en deer 't buitenland met 'n kikkersloôtje d'r omheen. Rietskôte met nuw groen riet en zwane op 'n open plekkie met 'n nest.De skreêuw van kiefte, 't fladderen van 'n leêuw'rik, dobberende koete op de golve, dansende zwarte wolke van migge boven doik. Zuring, toeters, pinksterblomme, herderstassies, butterblomme en grassepluime; je kenne d'r 'n mooi ruikertje van make.
De doik gaf ok 'n goed zicht op de polder en 't water.
An de iende kant 'n kerk met wat bome en de punte van de stolpe, de stofmôlen, 't gemaal of de poip van 'n melkfebriek. An de are kant 't flouke water, dat zonder streep overgaat in 't groisblauw van de lucht. Of d'r valt 'n fel licht met strepe deur 'n bonte wolkelucht heen. De vissersbôte met hullie zwiepende fuike houg in de mast. Je kenne d'r mooie skilderaie van make.
De doik was sterk, groôt en mooi.
Al fietsend over doik speult weer van alles deur m'n houfd. Ik raai van durp nei buurt, van stolp nei gemaal. Ik slinger met de doik mee, dat as 'n lint om 't leige land neerloid is. Mense hewwe de dinge om die doik heen veranderd, maar aars is alles 't zelfde bleven: de doik, de polder, 't weer en 't water.
As we nou maar oppasse, dat die omringdoik zô bloive mag.
Kitesurfen op het ondiepe water bij de uiterdijk van Schellinkhout (foto Netty Zander).
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
Wilma Groot, Heerhugowaard (september 2008)
't Eerste wat ik zee dat we 'n stukkie over de doik probere moste te skroiven was: Maar den gaan je d'r voor zitte en denke an je skoôltoid.
Deer leerde je dat d'r drie doike ware, de waker, de slaper en de dromer.
Nou denk ik dat de Westfriesedoik de slaper is, hai is heêl houg en lait dicht bai zee.
In onze verkeringstoid ginge we op de brommer wel dr's an de reet.
Ok doik op.
As we den boi Eenigeburg ankwame dee me manje de môter uit en liete we ons, zolang as 't kon, van de doik ofrolle.
Nôh, we kwame ver hoor, want de doik is deer puur houg.
As 't mooie weer in 't voorjaar d'r ankomt den gane we altoid de negen durpentocht fietse.
't Mooiste end vind ik van Kolhorn nei Winkel.
Houg op doik koik je den an alle twei kante over 't land.
Ok hew ik 'n toidje oppast in Kolhorn, onder an doik.
Wist ik veul dat ik aldeur teugen 'n mônument an zat te koiken.
Maar nou, zachiesan, komt deer verandering in.
Deur de skroiversgroep, met de gedichte en verhale over de doik, gaan ik 't nou aars bekoike.
Ok deur de krant, over 't feist van de doik in 2008. Alle dage 'n stukkie over de wandelinge.
Ien krant hew ik bewaard, ien weer de hêle doik op staat, want nou wil ik die hêle doik wel dr's 'n keertje fietse.
Dat je ziene maar, je benne nooit te oud om nag wat te leren.
Je moet gewoôn effies wakker skud worre over al 't moois wat we hewwe.
Vanaf de hoge dijk tussen Kolhorn en Winkel uitzicht op de werkzaamheden in de Groetpolder
(foto Netty Zander).
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
Anneke Molenaar-Smak, Winkel
Twei keer in de week loop ik met m'n buvrouw 'n rondje van ruim 'n uur. Voor de loin, voor de condisie en om effies lekker te klessen. Nou kenne we bai oôs twei kante op, of 't durp in en den ziene we wel weer belandde, of 't durp uit en den gane we over de Westfriese doik.
Zo altemet gane we over de doik, want den zien we weer d'rs are dingen. An de iene kant leit de Groetpolder, an de are kant koike we op de oisbaan van Winkel. Dat 'r veul te zien is op de doik hoef ik niet te zeggen. Piepers, tarwe, skeipe en veugels en as 't daaie wil ok nag 'n luchtballon met 'n mandje d'r onder. D'r is oigelijk ien ding weer we niet zo bloid mee benne en dat benne al die auto's die zo skoftig hard over de doik raaie. Ze raaie betaaie de vouwe uit je broek. Zo altemet wuppe we de kant in om 't vege loif te redden.
De Westfriese Dijk bij Winkel (foto Netty Zander).
Nou hewwe we 'n toidje leje 'n aar pad vonden dat veul voiliger is. Net voor de doik gane we bai 'n ouwe boereplaas de wurft op en lope den over de kai langs de doik. D'r zit alliendig 'n sloôt en 'n stukkie gras tussen. We benne merakel in 't zin met dut pad. We benne de ienigste die deer lope. Gien fietse, gien brommers en hêlegaar gien auto's. Noh ja, de ienigste.
Halfweg 't pad staat 'n huis, en deer loopt 'n verskrikkelijke grôte waakhond. Toen die oôs voor de eerste keer zag lope begon ie bar te blaffen en te grommen en liet ie z'n tande zien. We verskôte bar van dat lilijke kreng en begonne al harder te lopen. En die hond liep langs de sloôtkant met oôs mee en begon al harder te blaffen en te grommen.
“Hai ken toch niet bai oôs komme,” zee ik teugen buvrouw, om m'n oigen wat op m'n gemak te stellen, “d'r zit nag 'n beste sloôt tussen.” “Maar honde kenne wel zwumme”, zee die om de spanning nag wat op de te voeren. We hadde 't 'r niks op. Wat ware we bloid toen we z'n wurft voorbai ware en hai stopte met blaffe. Nôselijk was 't wel, want we ware zo verskôte, dat we d'r gien meer langs dorste.
En toch, nei 'n week of wat, hewwe we de spat weer opnomen en benne we weer over oôs pad gaan. We vonden 't te bot dat 'n hond oôs teugen houwe kon. As we nou bai dat huis ankomme, den stoppe we met prate en sluipe we over de kai. 't Loikt wel of 't helpt. We hewwe 'm niet meer zien.
Dat as je nou nag 'rs over de Westfriese doik bai Winkel rai en je ziene onderan de doik twee vrouwe op hunnie tône lope, den weet je weerom of dat is.
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
IJs Broers, Oudorp
‘'n Skitterende ochend was 't. De zon was roôd van de sleip uit 't oôsten opveerd en begon vonkerend te stralen over de witte nevels. De koeie, peerde en skeipe stinge nag wat met hullie biene in de damp die met de menuut dunnerder leek te worren. Dat Oôze Lieve Heer de wirreld skiep, moet dut 'm voor ouge staan hewwe. Dat ken temet niet aars.’
Dit schreef enige tijd terug de veel te vroeg overleden journalist en radioman Theo Koomen over het West-Friese landschap. In 't West-Fries vezelf, want oôs dialect is ok 'n grôte culturskat!
Oudorp ligt nog precies in West-Friesland! Alkmaar is de laatste halte in Noord-Kennemerland en Alkmaar is de poort naar West-Friesland. De Friesebrug over 't Noordhollands Kanaal symboliseert de bijzondere ligging van de kaasstad. En zoals Parijs z'n Eiffeltoren heeft en China z'n lange muur, zo hebben de West-Friezen de Omringdijk. 't Land dat binnen die Omringdijk ligt is West-Friesland. De Omringdijk, de 126 kilometer lange vesting tegen 't geweld van 't water van de Noordzee, 't IJsselmeer en eerder de Schermer en de Beemster. Deze dijk is ruim 750 jaar oud, dat wil zeggen, dat hij rond 1250 voltooid moet zijn geweest. Op enkele plaatsen is de West-Friese Omringdijk als dijk bijna niet meer te herkennen. Maar 't grootste deel is gelukkig nog steeds duidelijk aanwezig in 't landschap.
West-Friesland was in de allervroegste periode te vergelijken met de tegenwoordige Waddenzee: grote delen werden regelmatig overstroomd. Bij die overstromingen werden grote hoeveelheden klei en zand afgezet. De klei klonk wat in en de zandruggen of strandwallen (de standwal bij Lauwershof) kwamen hoger te liggen. Deze vormden de afscheiding tussen de zee en het wadachtige landschap daarachter. Op die strandwallen woonden de eerste West-Friezen.
Op een gegeven moment kregen de West-Friezen behoefte aan meer landbouwgrond. Ze gingen 't moerassige veen droog maken en greppels graven om zo de afwatering te verbeteren. Plantenresten kwamen nu in contact met zuurstof en dat betekende, dat 't veen langzaam als gas oploste in de lucht. Daardoor daalde 't bodempeil met gemiddeld anderhalve centimeter per jaar . Heel West-Friesland kwam te laag te liggen en vanaf 't jaar 1150 dreigden er grote overstromingen.
De bewoners zagen dat alles aankomen en vanaf 1100 bouwden boeren toen hun bedrijfjes op terpen. Als je over de Omringdijk rijdt, kun je die terpen hier en daar nog zien. Rond die tijd werden ook de eerste delen van de Omringdijk aangelegd. Het materiaal voor deze dijken bestond uit klei, veen, mest en huisafval. Na 1400 gebruikte men samengeperst wier (zeegras) als bouwmateriaal voor de dijk, vaak versterkt met houten paalconstructies. Toen deze palen werden aagetast door de paalworm, werden de dijken sterker gemaakt met Noordse stenen en later met basaltblokken.
De Omringdijk heeft al die eeuwen heel wat te verduren gehad. In 1248 bijvoorbeeld kwam 'n groot deel van West-Friesland onder water te staan. Door een loeiende storm ging de toen vijftig jaar oude dam in de Rekere, die Alkmaar en Oudorp tegen de Zijpe moest beschermen, verloren. Tot voorbij Oudorp nam 't water bezit van de cultuurgronden. De Heerhugowaard ontstond toen en ook tientallen meren tussen Schagen en Egmond.
Als Oudorp nog precies in West-Friesland ligt, betekent dat, dat Oudorp ook binnen de Omringdijk moet liggen. En dat is soms, zoals gezegd, moeilijk aan te tonen, want de dijk is hier bijna nergens duidelijk te herkennen. Hoe loopt de Omringdijk om Oudorp?
Laten we als aanloop bij de buren beginnen. We gaan naar Oterleek en fietsen langs De Otter, de oude korenmolen in Oterleek. Die molen ligt aan de oude Huygendijk. Aan de overkant van 't water ligt de nieuwe Huygendijk. Als u de oude Huygendijk afloopt - fietsen gaat hier moeilijk - komt u uit op de Slingerdijk. Deze ligt in 't verlengde van de Korte Molenweg. Aan de rechterkant van die dijk ziet u een schitterende rietkraag, waarin zelfs wilde orchideeën bloeien. Aan de linkerkant bevindt zich de Schermer, vier meter beneden NAP. De Slingerdijk komt uit op 't Nollencircuit en nu moet u de N 242 oversteken. Dat doet u op de fiets via 'n tunneltje. Als dat gelukt is, moet u naar 't zuidwesten rijden. En hier heeft Oudorp iets heel speciaals, namelijk twee omringdijken: de oude Omringdijk met de Ambachtsmolen uit 1630 en de nieuwe Omringdijk, de Schermerdijk genoemd. De Kippenbrug - eigenlijk heet die Kerkbrug - verbindt beide dijken!
De Kippenbrug of Kerckbrug bij Oudorp (foto Netty Zander).
De echte Omringdijk is hier verlegd tot bij de Kraspolderbrug, omdat 't kanaal Omval-Kolhorn hier zo'n 75 jaar geleden werd gegraven. Men wilde liever de dijk aan de oostkant van 't kanaal hebben, om hem in één keer te laten doorlopen. De oude dijk bleef liggen en dat is voor een groot deel onveranderd gebleven. De Schermerdijk is dus 't nieuwe deel van de West-Friese Omringdijk.
Dertig jaar lang fietste ik vijf keer per week over deze dijk, op weg naar m'n werk in Heerhugowaard. Ik heb toen de pracht van de Schermerdijk en omgeving leren kennen:
In de lente is ze lieflijk,
alles groeit van voor of an.
Kloine bloempies, jonge veugels,
't nuwe riet komt opperdan.
Zeumerdags den is ze fieter,
koikt ze zô van 'alles mag'.
Tulpe, kroke en narcisse.
Skeipe blate je gedag.
In de herrest is ze narrig,
't loikt soms of ze gluiperig lacht.
Hagelstiene om je ore,
beule teugen windkracht acht.
Winterdags is z' ongenaakbaar,
skoftig koud loit ze d'rbai.
'k Hoor de stilte as ik soches
deur de sneêuw nei skoôl toe raai.
En verder?
De Schermerdijk komt uit op de Nieuwe Schermerweg. Hier aangekomen is er niets meer van de Omringdijk te bekennen. We vervolgen toch onze dijkweg, maar wel met een omweg. De Omringdijk loopt precies langs 't Kanaal over de de Kraspolderweg. Om daar te komen, moet u even de Edisonweg nemen, dan linksaf slaan de Prof. v.d. Waalstraat in. Dan bent u weer op de Omringdijk. Na de Kraspolderweg volgt u de Schermerweg (nog steeds op 't industrieterrein). Ongeveer 100 meter vóór de Schermerpoort gaat u rechtsaf het Oudorperdijkje op.
Waar loopt de Westfriese Omringdijk precies? Dat is het geheim van Alkmaar! (foto Netty Zander).
Dat is dat smalle dijkje op het Schermereiland dat iets hoger ligt. Dat dijkje, met aan een kant huizen en aan de andere kant auto's, fietst u af. Dan komt u uit bij de Elandswal aan 't Noordhollands kanaal. Bij de driesprong gaat u rechtsaf, u steekt de Nieuwe Schermerweg over en als u linksaf slaat, komt u op de Randersdijk. Vervolgens gaat u weer rechtsaf en u fietst op de Frieseweg. die rijdt u helemaal uit. Aan uw rechterhand passeert u de korenmolen 't Roode hert uit 1610.
Aan 't einde van de Frieseweg is een gat in de Omringdijk: de brug over de Hoornsevaart. U rijdt over die brug, steekt de Zeswielen over en komt op de Rekerdijk (fietspad). Deze dijk is de scheiding tussen Huiswaard 1 en Huiswaard 2. U steekt de Muiderwaard over en gaat verder over de Rekerdijk. Op een gegeven moment maakt de Rekerdijk een bocht naar links en komt uit op de Muiderwaard. Dan gaat u rechtsaf naar het Noordhollands Kanaal. Als u daar bent aangekomen, gaat u rechtsaf, via de Oude Kanaaldijk, richting Koedijk. En als u dan maar lang genoeg doorrijdt, komt u op een van de mooiste delen van de Omringdijk.
Over doorrijden gesproken: stap eens op een mooie dag op de fiets en ga een stukje rijden over de Omringdijk. Of fiets de hele Omringdijk in een of twee dagen. Overnachten kunt u dan in Medemblik of Enkhuizen. U zult er zeker geen spijt van hebben.
Maar... kijk goed uit in Oudorp, want daar is het 'altemet' zoeken geblazen.
(Dit artikel heeft eerder gestaan in de 'Kroniek van Oudorp' van mei 2006.)
Verhaal van de maand
Iedereen kan voor deze rubriek verhalen insturen. De verhalen moeten zelf geschreven zijn en de Omringdijk als thema hebben. U kunt uw verhaal (of gedicht) sturen naar het Westfries Genootschap.
Iedere eerste maandag van de maand wordt er één nieuw verhaal geplaatst.
De overige inzendingen worden bewaard voor een andere maand.
