Goudbal, een oude perenboom aan de Koningspade
Van oorsprong was het erf bij boerderijen in West-Friesland sober en functioneel. Tegenwoordig ziet men bij boerderijen steeds meer geromantiseerde tuinen. Een uitzondering hierop vormt het boerenerf aan de Koningspade 23 in Hoogwoud. Vanaf 1923 woonde en werkte de familie Beerepoot in deze boerderij, zij veranderde vrijwel niets ingrijpends aan de stolp en het erf. Sinds 2004 wordt de stolp bewoond door de nieuwe eigenaren, de familie Kunis-Stroet. Dankzij hen is dit originele ensemble van boerderij met opstallen en erf behouden.
Gezicht op het boerenerf aan de Koningspade 23 in Hoogwoud. Links achter de fruitbomen bevindt zich de oude waterpoel voor het vee, in het verschiet staat een rij hoge essen tegen de wind en rechts is een deel van het lange voorhuis te zien dat dateert uit de 17de eeuw. (Foto TM)
De West-Friese stolp aan de Koningspade ligt op een iets verhoogd erf dat omgeven is door brede sloten. Knotwilgen markeren de overgang van het land naar het water. Dit erf is één van de weinige bewaard gebleven oorspronkelijke voorbeelden van een boerenerf in West-Friesland. De bebouwing op het erf bestaat uit een lang voorhuis uit de eerste helft van de 17de eeuw en een stolpboerderij met dubbel vierkant, schuur en werkmanshuisje, alle daterend uit de 19de eeuw. De schuur was voorheen in gebruik voor het jongvee, ook de stier stond daar op stal, verder werden er melkbussen en gereedschappen opgeborgen. Tegenwoordig scharrelen er kippen in de schuur, buiten bevindt zich nog een oude waterput voor het schoonmaken van de melkbussen. Het werkmanshuisje, uiterst rechts op het erf voorbij de boomgaard, wordt nog steeds bewoond.
Het boerderijencomplex gezien vanaf de straat in het voorjaar van 2010. (Foto TM)
Schapenwei
Opvallend aan dit erf is de rijke beplanting met bomen. Voor de linkergevel van het woongedeelte staan bij de vier ramen drie oude leilinden, tussen de stammen wit bloeiende hortensia's, geplant door de huidige eigenaren. Daarvoor, gescheiden door een oud stenen paadje, staan in het gras van de boomgaard enkele ouderwetse hoogstam fruitbomen zoals een Present van Engeland en een Noord-Hollandse suikerpeer omgeven door knotwilgen. In de tweede boomgaard, rechts van de boerderij, staan eveneens oude fruitrassen: de goudrenet en de goudbal. Over de vruchten van deze perenboom vertelt oud-bewoonster mevrouw R. Vlaar-Beerepoot het volgende.
‘De goudbal werd voor het rijp worden geschud. De peren werden doormidden gesneden en in een zak gedaan. Dan brachten we ze naar de bakker, die ze in de oven droogde. Na een week kregen we ze weer terug.’
Op het erf is een oude drinkpoel voor het vee bewaard gebleven en direct achter de boerderij een kleine schapenwei omgeven met een houten hek. Deze wei dateert uit de tijd toen de familie Beerepoot nog zelf schapenkaas maakte. De bleek en de groentetuin voor eigen gebruik bevinden zich aan het eind van het erf. Hoge essenbomen achter de boerderij vormen samen een stevige bescherming tegen de wind en maken dit unieke West-Fries boerenerf in Hoogwoud compleet.
Uiterst rechts op het erf staat nog een 19de-eeuws werkmanshuisje aan de openbare weg. (Foto TM)
Boogerd en bleekveld
Het West-Fries boerenerf was steevast omringd door sloten en van de weg af bereikbaar via een brede brug. Hekpalen markeerden eeuwenlang de toegang tot het erf, samen met een houten of ijzeren hek, dat soms voorzien was van de naam van de boerderij. Vanaf dat hek liep een recht pad naar de darsdeuren van de boerderij. Als er bomen aan weerszijden stonden, vormden die een laan. Een boogerd of bongerd, boomgaard, en een groentetuin waren eveneens onlosmakelijk met het boerenerf verbonden. Oude boomgaarden zijn te herkennen aan de knoestige hoogstam peren- en appelbomen; tegenwoordig hebben fruitbomen veelal lage stammen. Een bleek, grasveld voor het bleken van de was, ontbrak niet. Voor de ramen van het woongedeelte stonden geknotte leibomen als bescherming tegen de zon.
Het West-Friese boerenerf was van oudsher vaak omringd door water en alleen bereikbaar via een brede brug, de dam, die rechtstreeks doorliep naar de darsdeuren. Een fraai voorbeeld van deze aanleg vindt men nog bij de boerderij van de familie Bartstra aan de Bobeldijk nummer 22. (Foto TM)
