Zo zag Het Grootslag er vroeger uit
De enige plek waar men nog een indruk kan krijgen hoe Het Grootslag er vroeger heeft uitgezien, is het natuurreservaat De Weelen. Ten noorden van Lutjebroek ligt deze strook ter grootte van 350 hectare aan weerszijden van de oude middeleeuwse dwarsdijk Kadijk. In het natuurgebied, dat men varend en te voet kan doorkruisen, bevindt zich ook de Lutjebroekerweel, ontstaan als gevolg van een dijkdoorbraak in een ver verleden.
Anoniem schilderij van de polder Het Grootslag, vervaardigd omstreeks 1610. Op de achtergrond zien we de kerktorens van Enkhuizen, Westeinde, Bovenkarspel, Grootebroek en Lutjebroek. De opstrekkende verkaveling van Het Grootslag is mooi in beeld gebracht. (Zuiderzeemuseum, Enkhuizen)Het polderland tussen Andijk, Wervershoof en Hoogkarspel, Lutjebroek, Grootebroek en Bovenkarspel was vroeger een vaargebied bij uitstek. De meeste percelen waren alleen per schuit bereikbaar. Het ruilverkavelingsproject in de jaren zeventig van de vorige eeuw veranderde Het Grootslag ingrijpend.
De vaarpolder werd een rijpolder, waar bijna niets meer herinnert aan het eeuwenoude cultuurlandschap van voorheen. Alleen langs de oude waterloop Kadijk liet men een lange, smalle strook ongemoeid. Hier werd het natuurreservaat De Weelen op de vroegere akkers aangelegd.
Een schilderachtige foto van omstreeks 1910. Een kloetende tuinder brengt zijn oogst naar huis. (WFA)Dwarsdijken
Het gebied dat nu polder Het Grootslag heet, werd in de Middeleeuwen vanuit het noorden in cultuur gebracht. Wanneer de middeleeuwse pioniers door het graven van evenwijdige sloten een deel van de veenwildernis hadden ontgonnen, sloten zij dit gedeelte af door de aanleg van een dwarsdijk. Deze dwarsdijken verdwenen in de loop der eeuwen, maar de sloten langs deze dijken zijn op oude kaarten nog goed herkenbaar: vanuit Andijk achtereenvolgens de Kleine Gouw, de Nieuwe Dijksloot, de Kadijk en de Oude Gouw.
Vanaf de eerste ontginning tot halverwege de 20ste eeuw vonden tuinders en boeren een bestaan in Het Grootslag. Er werden niet al te hoge eisen gesteld aan het leven. Met hard werken verdiende men het dagelijks brood. Na de oorlog veranderde dit langzamerhand. De kleine perceeltjes, vaak op grote afstand van de bedrijfsgebouwen en de veiling gelegen, stonden de modernisering van de agrarische bedrijven in de weg.
Op 11 december 1969 besloot men tot een ruilverkaveling van het gebied. Sloten werden gedempt, wegen aangelegd en nieuwe bedrijfsgebouwen gesticht. Het Grootslag veranderde hierdoor ingrijpend. De weidse vaarpolder verdween en een praktisch ingericht agrarisch gebied kwam er voor in de plaats.
Dicht begroeid
Alleen in het natuurgebied De Weelen is nog iets van vroeger terug te vinden, maar dan moet je wel de bosschages wegdenken want het reservaatgebied is zeer dicht begroeid. De oude perceeltjes of delen daarvan liggen er in ongerepte vorm.
De naam De Weelen herinnert aan het doorbreken van de oude dwarsdijk uit de Middeleeuwen. Een weel, wiel of waal is een plas die achterblijft na een dijkdoorbraak. De Lutjebroeker weel is hiervan een mooi voorbeeld. Zes en een halve kilometer lang strekt het natuurreservaat zich uit, vanaf het bedrijventerrein aan de Markerwaardweg onder Zwaagdijk tot aan het Streekbos ten westen van Enkhuizen. Het natuurgebied wordt een paar maal in de noord-zuidrichting doorsneden door wegen. Door De Weelen loopt een natuurpad, maar voluit genieten van de bossen, de moerassen en de vele soorten vogels kan men vooral vanaf het water.
De familie De Wit uit Enkhuizen met de veldschuit in Het Grootslag nabij Enkhuizen. De tabakshandelaar en apotheker Frans de Wit (rechts op de foto) had een schuitenhuis in het Handvastwater van waaruit hij pleziertochtjes door de polder maakte. De foto dateert van circa 1900. (Foto Archief Oud Enkhuizen)