Geschiedschrijving » Westfries Biografisch Woordenboek (WBW)

Wytema, Samuel (1905-1944)

Beroepseed werd dokter Wytema noodlottig

De later zeer geliefde dorpsdokter en Westwoudse verzetsheld Samuel Wytema werd op 5 februari 1905 geboren in Haarlem. In 1934 kwam hij als huisarts naar Westwoud.
Na zijn huwelijk met Hillechien de Jonge in 1935 vestigde het paar zich in de dokterswoning in het centrum van het dorp.
In de nacht van 1 op 2 juni 1944 werd hij tijdens een Silbertanne-actie doodgeschoten. Bij een Silbertanne-actie werd voor elke geliquideerde bezetter een vooraanstaande burger gedood. Weduwe Hillechien bleef met vier kinderen achter.

Uit een familie van artsen en bestuurders
De voorouders van Samuel kwamen oorspronkelijk uit het Friese Franeker. Veel familieleden kozen een medisch beroep of hadden een functie bij de overheid. Als zoon van de burgemeester van Dordrecht en later Rotterdam groeide Samuel op in een familie waar het volgen van een goede opleiding gebruikelijk was. Naar voorbeeld van zijn opa, die ook Samuel heette, werd hij arts. In 1923 begon hij zijn studie medicijnen in Leiden. In zijn studententijd deed hij aan roeien en zat hij bij de Christelijke studentenvereniging NCSV. Deze organiseerde zomerkampen voor jonge jongens en meiden. Hij was een enthousiaste kampleider. Als coassistent in een ziekenhuis in Dordrecht leerde hij de streng gereformeerde verpleegster Hillechien de Jonge kennen, Samuel was vrijzinnig hervormd opgevoed. Geleidelijk slaagden zij een brug te slaan tussen hun verschillende opvattingen over geloof en opvoeding.

Dokter in het kleine Westwoud
In november 1934 nam Samuel de dokterspraktijk in Westwoud over van dokter Romeijn. Hij was blij dat hij in een leuk, klein dorp zijn beroep als huisarts kon uitoefenen. Zijn patiënten kwamen niet alleen uit Westwoud maar ook uit omliggende dorpen als Hoogkarspel, Oosterblokker, Zwaag, Hauwert en Schellinkhout. Hij was huisarts van zowel katholieken als protestanten. Dat was best bijzonder omdat deze twee stromingen in die tijd nog ver uit elkaar stonden. Hij bezocht zijn patiënten met de motor of met de auto. Dag en nacht stond hij voor hen klaar. Hillechien hield zich bezig met de apotheek aan huis.
Een jaar na hun huwelijk werd hun eerste kind geboren: een dochter genaamd Trudy. In 1938 werd zoon Johan geboren. Laura werd in 1941 geboren.

Samuel was een humoristische, vrolijke man met veel vertrouwen in de mens. Hij was ook heel precies en zorgvuldig. Dit is terug te zien in de bewaard gebleven boekjes die hij vol schreef met informatie over zijn patiënten. Alles werd overzichtelijk en op datum bijgehouden, geschreven in een keurig handschrift.
Samuel raakte bekend als een sterke persoonlijkheid met een groot gevoel voor rechtvaardigheid. Als arts hield hij zich aan de eed van Hippocrates. Als iemand zijn hulp nodig had, stond hij klaar, zelfs middenin de nacht.

In het verzet
Samuel werd na de Duitse bezetting in 1940 bestuurslid van de Nederlandsche Unie, afdeling Hoogkarspel. Deze politieke organisatie was een tegenhanger van de pro-Duitse NSB. De Unie werd eind 1941 door de Duitse bezetters verboden.
Een jaar later pakten ze Samuel op en brachten hem over naar de gevangenis aan de Weteringschans te Amsterdam omdat hij actief was in het artsenverzet tegen het gedwongen lidmaatschap van de Duitsgezinde Artsenkamer. Na vijf weken van ondervraging was er te weinig bewijs en werd Samuel vrijgelaten. Hij werd bij zijn terugkeer door bijna alle Westwouders als een held onthaald.

Over het algemeen was het tijdens de oorlog rustig in Westwoud. Soms kwam er een colonne van het Duitse leger langs, die dan een stop maakte bij het café. Ook zocht de bezetter geregeld naar onderduikers. Op die momenten waarschuwden de inwoners elkaar en liep de spanning in Westwoud op. Samuel was bevriend met Makkinga, die even verderop woonde en dierenarts was. Samen met schoolmeester Van der Vlugt werden zij leidende figuren van het verzet in Westwoud. Dit was opvallend omdat Makkinga en Wytema protestant waren maar Van der Vlugt was katholiek. Toch werkten ze samen.
Door zijn beroep als arts kende Samuel veel adressen en sprak hij veel mensen. Zo wist hij wie er onderduikers in huis had of waar er nog plek was om mensen onder te brengen. Samuel voelde dat hij het doelwit van een aanslag zou kunnen worden. Hij werd gewaarschuwd dat er naar hem werd uitgekeken en dat hij moest oppassen. Zijn praktijk opgeven was voor hem echter geen optie. Hij moest zijn patiënten blijven helpen, ook in oorlogstijd.

De aanslag
Zijn trouw aan de beroepseed werd hem noodlottig. In de nacht van 31 mei op 1 juni 1944 kwamen vier mannen van het Westfriese verzet op de fiets bij de oude veiling in Westerblokker een groep landwachters tegen. Na een vuurgevecht werden twee van de drie landwachters gedood. De NSB-burgemeester van Blokker, Cor Koeman, wist dat Wytema een actieve rol had in het verzet en heeft toen zijn naam genoemd. Als represaille voor deze moord klopten in de nacht daaropvolgend drie SD-ers, Wouter Mollis, Emil Rühl en Friedrich Viebahn, aan bij de dokterswoning met de mededeling dat één van hen gewond was geraakt bij een auto-ongeluk. Hillechien vertrouwde het niet maar Samuel vond dat hij mensen in nood moest helpen. Nadat hij de deur had geopend werd hij in zijn hart geraakt door pistoolschoten van Viebahn en de Nederlander Mollis. Hij was op slag dood en viel neer in de deuropening. Hillechien zocht – compleet overstuur – hulp bij overbuurman Onneweer. Het mocht niet meer baten.
De moord op de huisarts was een grote schok in het dorp en de regio. Samuel werd begraven op D-day (6 juni). Een paar honderd diep verdrietige mensen brachten hem naar zijn rustplaats op het zogeheten Heidens Kerkhof in Westwoud. Het werd een indrukwekkende gebeurtenis. De kist werd gedragen door een aantal onderduikers. Zo bewezen ook zij hun eer aan de dokter. Dit was wel een risico omdat zij bij een actie van de Duitsers konden worden opgepakt. De bezetters lieten zich die dag niet zien.
Zoon Johan was er niet bij, hij kon de bedrukte sfeer niet aan. Hillechien liep met haar dochters in de stoet mee, fier rechtop. Zij was op dat moment in verwachting van haar vierde kind. Zoon Sam werd ruim vier maanden later geboren.

Zijn gezin dat achterbleef
In september 1945 is het gezin Wytema verhuisd naar Koepoortsweg 65 in Hoorn en vond daar een uitweg uit de rouw. Bij de christelijke opvoeding van haar kinderen legde Hillechien de nadruk op de goede kanten van de vrijzinnig hervormde richting en van de streng gereformeerde richting die zij en Samuel in hun verlovingstijd samen hadden ontdekt.
Samuels vrienden hadden na zijn dood een steunfonds opgericht voor de studie van de kinderen. Trudy werd maatschappelijk werker, Johan werd uitgever en later directeur van de NCRV, Laura werd kinderrechter en Sam trad in de voetsporen van zijn vader, hij werd arts.

Blijvend in herinnering
In 1949 is bij raadsbesluit de naam Zuiderboekert in Westwoud gewijzigd in Dr. Wytemalaan. In Westerblokker kwam de Wytemastraat in een wijk waar de straatnamen herinneren aan verzetsmensen uit de regio. Op het Heidens Kerkhof in Westwoud hebben de dorpelingen vlak na de oorlog een monument op het graf laten plaatsen. Hillechien is na haar overlijden (1980) bijgezet in dit graf.
Elk jaar bij de dodenherdenking op 4 mei loopt er een stoet mensen naar de laatste rustplaats van Samuel Wytema. Het laatste deel van de route is gelijk aan die van de begrafenisstoet in 1944.

Bronnen:
- Gesprekken met zijn zoon Johan Wytema en met voormalig buurmeisje Ma Boelis.
- Ruud Hoogenboom, Dr. S. Wytema, arts en verzetsstrijder. In: jaarboek Historisch Hoogkarspel-Westwoud 2008, pp. 83-86.
- Wie vermoordde de Westwoudse huisarts? In: Het Geheugen van Westwoud (Facebook).
- Leon Bok, Westwoud - Heidens kerkhof. Stichting Dodenakkers. O.a. over graf Samuel Wytema.
- Simon Kok, Het werk van onze plaatselijke illegaliteit in verband met de zorg voor onderduikers. In: Gedenkboek Hoogkarspel 1940 - 1945, 1947.

Gegevens aangeleverd door: Lotte Braakman en Anne Schipper, leerlingen 5 Gymnasium Martinus College Grootebroek. Zij schreven voor het vak geschiedenis een korte biografie over Wytema ‘Beroepseed werd hem noodlottig’.
Bewerkt door: Peter Wester te Beuningen (Ov), (2017).