Geschiedschrijving » Westfries Biografisch Woordenboek (WBW)

Steen, Pieter Kees (1916-2010)

Uitvinder en constructeur van visfileermachines

Geboren te Nieuwe Niedorp op 5 december 1916 op de boerderij “De Groet” aan de Schulpweg, als zoon van Cornelis Steen en Aafje Doorn. Overleden te Sint Pancras op 15 december 2010.
Pieter woonde tot aan zijn twaalfde jaar in Nieuwe Niedorp en bezocht daar de dorpsschool. En zoals hij zelf eens zei: “Ik groeide daar in het polderlandschap in eenzaamheid op.”
Maar tevens werd de liefde tot de natuur toen gelegd.

Door het vroegtijdig overlijden van zijn vader moest het gezin Steen de boerderij verlaten en verhuisde naar Beverwijk. Daar heeft Pieter een mooie jeugd gehad, getuige zijn levensverhaal, dat hij in 1989 op schrift heeft gesteld.
Het gezin belandde uiteindelijk in Antwerpen. Zijn moeder en stiefvader begonnen in die stad een marineerbedrijf en Pieter leerde daar de haring in al zijn variëteiten kennen.

Viswinkel
In Antwerpen maakte Pieter kennis met zijn vrouw Betsy en na hun trouwen in 1939 begonnen ze samen een viswinkel “Het Haringhuis”. Daar werd uitsluitend haring verkocht, zure en zoute, gerookte en gestoomde haring. De zaak liep zo goed dat er al spoedig vier winkelmeisjes in de zaak meehielpen. Doordat er zoveel haring werd verkocht besloot Pieter een fileermachine aan te schaffen van de fa. Baader in Lübeck. Een wonder van techniek maar zo gecompliceerd en groot dat die in de praktijk niet beviel.
Hij besloot daarom zelf een fileermachine te bouwen. Hij huurde een technisch ingenieur in, een zekere Landegem. Pieter had de praktische ervaring met haring en Landegem de technische kennis. Samen ontwikkelden zij een nieuw type fileermachine. Na ruim een half jaar waren de tekeningen klaar, daarna duurde het nog anderhalf jaar voordat de fileermachine was gebouwd.
Het revolutionaire van de uitvinding was dat die niet uitging van het gangbare circulaire maar van het lineaire principe. Toen na enige tijd de kinderziekten overwonnen waren kwamen de opdrachten met regelmaat binnen. De naam Steen werd een begrip in de haringverwerkende industrie. Helemaal toen Pieter een kleinere fileermachine bouwde die ook voor handelaren betaalbaar bleek. Per minuut konden daarmee ongeveer 50 haringen worden verwerkt.

“Steen 102”
Van de “Steen 102” werden er honderden verkocht. In de loop der jaren werden er machines ontwikkeld die nog grotere aantallen haring konden verwerken. Daarna werden er fileermachines ontworpen voor het fileren van kleine soorten vis als ansjovis, sardienen en sprot. De marketing was goed. Op de visserijbeurs te Kopenhagen werd de Kroonsardine machine, de Steen 107, geïntroduceerd en ook op de Duitse televisie werd er aan de visfileermachines de nodige aandacht besteed.
Maar hier hielden de ontwikkelingen niet op. In de jaren zeventig kwam een machine waarmee slijmverse zeetong kon worden gefileerd. Tot dusver werden die met een nijptang ontvild. Een Engels vakblad stelde: “… zo geniaal eenvoudig waardoor het een wonder van techniek kan genoemd worden…” Een extra voordeel was dat de meeropbrengst visvlees met deze machine ca. 5% bedroeg.

Verdere ontwikkelingen
Het was een worstmakerij uit Bergen op Zoom die Pieter er op attendeerde dat de machine ook wel geschikt gemaakt kon worden voor het ontzwoerden van spek en kinnebakken en bood loyaal zijn medewerking aan. Na verloop van een half jaar werd er een goed resultaat bereikt en lag de weg naar de vleesindustrie open. Weer een stap verder was de machine waarmee wild en gevogelte kon worden ontvliesd. In de Antwerpse haven werd een groot pand gehuurd. De machines die daar werden ontwikkeld was het werk van zijn zoon Cor en zijn zwager Willie Seesing, o.a. de Steen 1000 een onthuidmachine voor haring en een onthuid machine voor haring en schol met een nog grotere capaciteit.

Terug naar West-Friesland
Op 65-jarige leeftijd trok Pieter zich uit de zaak terug. Zijn zoon Cor zwaaide daar vanaf 1982 de scepter. Toen deze vier jaar later aan longkanker overleed was het verdriet intens. Nadat zijn vrouw Betsy na een 52-jarig huwelijk door Alzheimer werd getroffen en zijn levenswerk in vreemde handen overging werd dit voor Pieter een grote beproeving. Hij besloot zijn huis in Braschaat, “Festina lente”, te verkopen en terug te gaan naar zijn geliefde geboortestreek, West-Friesland, om daar zijn laatste levensjaren door te brengen.

Levensverhaal
In 1989 schreef hij zijn levensverhaal, bewerkt door Aat Wit met daarbij als bijlage o.a. “Steense mijmeringen” “De kleine en de grote dingen des levens” en “Aforismen en losse gedachten.”
In dat levensverhaal komt hij over als een nog altijd strijdlustige man, die, ondanks de tegenslagen niet uitgeblust raakte. Aat Wit omschrijft hem “als een wilskrachtig iemand die zeer vasthoudend kan zijn om het door hem gestelde doel te bereiken.”

Pieter Kees Steen overleed op de leeftijd van 94 jaar en werd begraven op dinsdag 21 december 2010 in het familiegraf op de Algemene begraafplaats aan de Dorpsstraat te Oude Niedorp.
De rouwcirculaire vermeldt dat Pieter rust “in het land van wind en water, flora en fauna, tussen de Noord- en Zuiderzee, waar het geslacht Steen vier eeuwen werkte en streed.”

Publicatie: Herinneringen van Pieter Kees Steen, geboren in Nieuwe Niedorp, door hem opgeschreven in 1989.

Literatuur:
Pieter Kees Steen, zijn jeugd en leven als constructeur van visverwerkende machines. (bew. door A. Wit) Auteur(s): Pieter Kees Steen, A. Wit, P. Jellema, 2 dl. (84, 21 bl.): ill. Bib. coll. BW/65 Regionaal Archief Alkmaar.

Gegevens aangeleverd en bewerkt door: Jaap Raat te Heiloo (2012).

Stukkies uit Skroivendevort
2014 (nummer 4)

Weblog Uit en Thuis
12-6-2015: Zonnige en leerzame voorjaarsstreekmiddag aan de kust

Stukkies uit Skroivendevort
2017 (nummer 2)

Bibliografie van
West-Friesland
2000