Geschiedschrijving » Westfries Biografisch Woordenboek (WBW)

Janssoon van Schaghen, Pieter (1578-1636)

Graankoper, raadslid van Alkmaar en lid van de Raad van State, musicus, dichter

Pieter Janssoon werd zeer waarschijnlijk geboren in Schagen, volgens de beste gegevens op 19 januari 1578, niet lang voordat zijn ouders vertrokken naar Alkmaar. Hij overleed in Alkmaar ‘den 28. april 1636. out 58. Jaren. 3 maenden en 9. daegen’ … en … ‘legt begraven in de groote St Laurens Kerk tot Alkmaer, aan 't Westendt van de kerk, voor de groote Kerkmeesters-kamer’.
Hij is o.a. bekend geworden doordat zijn handtekening staat onder het ‘contract’ waarin de verkoop van Manhattan wordt geregeld. De toenmalige bewoners van dat stuk van Amerika verkochten de grond aan Nederlanders. De prijs die ervoor werd betaald staat in dat contract.

Zijn vader Jan Pietersz van Schagen wordt op 12 augustus 1578 als poorter van Alkmaar ingeschreven, wat hem 28 schellingen kost. Jan Pietersz Schagen is dan grofsmit en ijzerverkoper op het Luttikoudorp in het hoekhuis aan de oostzijde van het kleine St. Jacobsstraatje. Hij wordt begraven 30 september 1620 als ‘Jan Schagen smit van Luttikoudorp’, impost f 4:--:--.

Over Pieter Jans van Schagen is veel bekend.
In het boek “Van Spaans beleg tot Bataafse tijd. Alkmaars stedelijk leven in de 17e en 18e eeuw” uitgegeven in de Alkmaarse Historische Reeks staat een artikel van L. Strengholt over twee Alkmaarse dichters uit het begin van de Gouden Eeuw, te weten Pieter Janssoon Schaghen en Cornelis Pietersson Schaghen. Daarnaast heeft Prof. Dr. L. Strengholt in het boekje “De Dichter van Bauw-heers wel-leven: Pieter Janssoon Schaghen, een oud literair-historisch vraagstuk opgelost” vele gegevens vermeld uit het leven van Pieter Jansz.

Volgens de gegevens die zijn zoon Gillis op schrift zet, is Pieter Janssoon Schagen geboren op 19 januari 1579 in Alkmaar. De al genoemde hoogleraar L. Strengholt stelt de geboortedatum echter op 19 januari 1578. Toen hij stierf was hij ruim 58 jaar oud en dat betekent dat hij geboren is in januari 1578.

‘Pieter Jansoon Schagen, die sone van van Jan Pieterssoon van Schagen trouwt op 22 juni 1597 met Maritgen Gelisdr., die dochter van Mr. Gelis beijde wonende opt Luttikoutdorp.’
Zij krijgen 10 kinderen.
Pieter Jansz is graankoper en handelaar in andere zaken geweest. Hij wordt lid van de raad van Alkmaar, rekenmeester in de generaliteitsrekenkamer, Raad van Staten en de Staten-Generaal. Hij maakt ook deel uit van de rechtbank die Van Oldebarneveld ter dood heeft veroordeeld.
Hij is ‘in alle consten seer ervaren, gelijk sijn naergelaten boeken getuijgenisse genoech geven’. Hij is een goed musicus en componist, en bespeelt een aantal instrumenten. Hij leert zichzelf redelijk schilderen en spreekt vijf talen. Bovendien is hij dichter ‘niet van de minste van dien tijt soo als men nog sien kan in zijn Beleg van Alkmaar, door hem in digtmaat uitgegeven en opgedragen aan de Burgemeesteren van Alkmaar’, gedrukt in 1615.

In 1626 is hij tevens bewindvoerder van de West-Indische Compagnie, hetgeen blijkt uit het feit dat zijn handtekening staat onder de brief waarin de aankoop van het eiland Manhattan wordt vermeld. Deze brief is gedateerd 5 november 1626.

Van de aanwezigheid van de vader van Pieter Jansz of Janssoon en latere familieleden zijn enige sporen te vinden in de transportregisters van Schagen.
Daaruit blijkt o.a. dat deze niet alleen grofsmid en ijzerhandelaar was, maar ook schilder is geweest.

Op 23 februari 1593 verkoopt Jan Aeriensz van Buijtendijck (dat in Schagen ligt) aan Jan Pietersz uit Alckmaer ‘een perceele lants leggende binnen den banne van Scagen bij den gemeenewechsbruch genaempt den Poortfen groot omtrint achtalff gars belent met den gemenen vaert aenden noorden ende oosten ende Sijmon Fillipsz Simons erven aenden westen…”

Op 6 mei 1594 verkoopt Jan Pietersz Verwer poorter tot Alcmaer ‘een perceeltgen groetlant leggende binnen onsen banne van Scagen bij den meenewechsbruch groot omtrint & genaempt den b(r)echven belent met den gemeene vaert aenden oosten ende noorden ofte Griet Gerrijt Ellis over den vaert aenden oosten den Herewech over den vaert aenden noorden en de Sijmon Jacops kinderen aenden westen…”

Het gaat duidelijk – ondanks het verschil in naamgeving – om hetzelfde stuk land.

Uit deze gegevens blijkt dat de Alkmaarse familie Schagen inderdaad uit Schagen kwam. Zo is er ook een Gerrit Pietersz Schagen, vermoedelijk een neef van Pieter Jansz, die op 1 november 1573 in Schagen (volgens de Kronyk van Alkmaar) wordt geboren en in zijn jeugd naar Alkmaar verhuist. Hij was in zijn tijd bekend om zijn zeldzame geleerdheid. Zonder ooit naar een school geweest te zijn, kende hij tien talen en de zeven vrije kunsten. Hierbij werd een onderverdeling gehanteerd in de driesprong, de drie wegen: Grammatica, Logica (of Dialectica) en Retorica of welsprekendheid; en de viersprong, de vier wegen: Meetkunde, Rekenkunde, Astronomie en Muziek.
Hij was een ervaren theologant (wat wil zeggen dat hij knappe redenaties kon houden over theologische onderwerpen), jurist en ingenieur. Hij oefende het beroep van boekbinder uit en werd begraven in Alkmaar op 21 juni 1616. Behalve een paar losse gedichten is er van hem bekend ‘Alcmaer, Lof-dicht’ dat in 1744 pas is uitgegeven in Amsterdam.
P. W. de Lange stelt ons in de Nederlandse Leeuw van 1963 op de hoogte van het gegeven dat Gerrit Pietersz Schagen ook de belangrijkste auteur is van het in Alkmaar verschenen boek “Wonder-vondt&rdquo waarvan mede-auteur is Cornelis Drebbel, een andere geleerde uit Alkmaar.

Aangezien in de begraafboeken wel vermeld wordt dat iemand is begraven en hoeveel dat kost, maar niet van wie hij familie is of met wie hij of zij was getrouwd, is niet te achterhalen met wie Jan Pietersz van Schagen getrouwd is geweest. De huwelijken werden nog niet opgetekend aan het eind van de 16e eeuw, althans niet in Schagen.

Bijlage:

Transcriptie van de brief ondertekend door Pieter Janssoon Schagen:

Recep. 7 November 1626
Hooghe Moghende Heeren
Hier is ghister t'schip t'wapen van Amsterdam aengekomen ende is den 23en septem: uyt Nieu Nederlant gezeylt uyt de Rivier Mauritius: rapporteren dat ons volck daer kloec is en: vreedigh leven hare vrouwen hebben ooc kinderen aldaer gebaert hebben t'eylant Manhattes van de wilde gekocht, voor de waerde van 60 guld: is groot 11000 morgen.hebbende alle koren half mey gezeyt, ende half augusto gemayd. daer van zeyndende unsterkens van zomerkoren, als taruw, Rogge, garst, haver boucweyt, knarizaet, boontjes en: vlas.

Het Cargasoen van tvsz (het voorseijde): schip is
7246 bevers vellen
1781/2 otters vellen
675 otters vellen
48 Mincke vellen
36 Catloes vellen
33 Mincken
34 Ratte vellekens
Veel eycken balcken.En:Noten-hout

Hier mede Hooghe Moghende Heeren.zyt
den Almogende
en genaden bevolen
In Amsterdam den 5en Novem: Ao 1626
Uwe Hoo:MooDienstwillighe
P. Schaghen'

Bronnen:
 - Dr. L. Strengholt, De dichter van Bauw-Heers Wel-Leven: Pieter Janssoon Scaghen, Leiden 1977
 - Kakelepost, tijdschrift van de Historische Vereniging Schagen e.o..22e jaargang, oktober 2009, nr. 3
 - P.W.de Lange, de Nederlandse Leeuw 1963
 - Regionaal Archief Alkmaar, Oud-rechterlijk en Weeskamerarchief Schagen, inventarisnummer 5887
 - Het poortersboek van Alkmaar
 - Het geheugen van Nederland (website)

Literatuur:
 - Bauw-heers Wel-leven, Haarlem 1610
 - Alckmaar-Beleg, 1615

Gegevens aangeleverd en bewerkt door: Karel Numan en Ruud van de Pol te Schagen (Historische Vereniging Schagen e.o.) (2011).

Weblog Uit en Thuis
1-12-2017: Warme douche voor gemeente Alkmaar als begin van campagne ...

Weblog Uit en Thuis
1-12-2016: Het Westfries als meest bedreigde dialect van Nederland

West-Frieslands
Oud & Nieuw (1995)
Het molenmakers- bedrijf Poland

Westfries Biografisch Woordenboek
Saal, Willem
(1868-1917)