Geschiedschrijving » Westfries Biografisch Woordenboek (WBW)

Noordegraaf, Leo (1949-2020)

Productieve hoogleraar met lokaal oog

Pas na drie maanden lockdown in 2020 vanwege de coronapandemie kreeg prof. dr. Leo Noordegraaf in een Alkmaars zorgcentrum zijn boek ’De Gave Gods‘ in handen, over de vroegere pest in Nederland. De heruitgave geldt als een eerbetoon aan een bijzonder productief historicus, die zich vooral richtte op Noord-Holland. Kort daarna, op 29 juni 2020, overleed de op 12 maart 1949 in Hendrik-Ido-Ambacht geboren Leendert – Leo – Noordegraaf. ’In achttien jaar volledig gesloopt door de ziekte van Parkinson. Hij zat opgesloten in zijn lichaam en kon zich niet meer uiten‘, aldus de tekst in zijn overlijdensadvertentie.

Meer dan honderd publicaties staan op naam van Leo Noordegraaf, die van 1975 tot 2011 was verbonden was aan de Universiteit van Amsterdam. Hij bezette daar de leerstoel economische en sociale geschiedenis.
Ook de lijst van promovendi die Noordegraaf begeleidde, is lang. Zo steunde hij enthousiast en inspirerend regionaal waterschapshistoricus Diederik Aten bij diens proefschrift over de steden Alkmaar, Hoorn en Purmerend betreffende hun marktpolitiek in de periode 1500-1800. Ook begeleidde hij archivaris/historicus/schrijver Piet Boon bij zijn studie en proefschrift ‘Bouwers van de zee, zeevarenden van het Westfriese platteland (1680-1720)’.
Historicus Clé Lesger kreeg alle hulp bij zijn promotie over Hoorn als stedelijk knooppunt in de late middeleeuwen en vroegmoderne tijd.

Lokale historie
Emeritus hoogleraar Noordegraaf stond met zijn brede kennis ook open voor kleine geschiedenissen, voor lokale historie. Achttien jaar was hij voorzitter van Stichting Oud Kolhorn, in zijn toenmalige woonplaats. Vele jaren zette hij zich in voor de Alkmaarse Historische Reeks, een uitgave van Stichting Alkmaarse Historische Publicaties. Als redactielid schreef hij ook zelf artikelen voor deze serie.

In zijn hoedanigheid van voorzitter van de Stichting Regionale Geschiedbeoefening Noord-Holland ontvangt prof. dr. Leo Noordegraaf (links) in 1997 het eerste exemplaar van ‘Westfriese Gatenkaas, publicaties over de geschiedenis van Westfriesland: inventarisatie en leemten’ uit handen van Jaap Raat, voorzitter Commissie Geschiedschrijving van het Westfries Genootschap.

Leo en Christien Noordegraaf-Esmeijer waren nog maar net verhuisd van de Alkmaarse wijk Huiswaard naar Kolhorn toen Oud Kolhorn aanklopte. Het echtpaar bewoonde een fraai gerestaureerd boerderijtje in het vroegere vissersdorp. Als jong stel waren Leo en Christien begonnen in de Bijlmermeer. Beiden zijn geboren Zuid-Hollanders, beiden studeerden in Amsterdam aan de Vrije Universiteit.
Een van de wapenfeiten van Noordegraaf in Kolhorn was het verbreden van de doelstelling van Oud Kolhorn. Daardoor hoefde de stichting zich niet langer alleen te richten op restauraties. Ook gaf hij de aanzet tot de uitgave van het belangwekkende naslagwerk ‘Aan wad en waard’ over zeshonderd jaar geschiedenis van Kolhorn, dat eind 2019 verscheen.
Jan Dirk Groet, een van de latere voorzitters van Oud Kolhorn, roemt het enthousiasme van Noordegraaf. „Hij kon je heel aanstekelijk op sleeptouw nemen.”

Inpolderingen
Dat ervoer ook Han van Zwet, die in 2009 bij Noordegraaf promoveerde op een onderzoek naar de financiële perikelen rond de drooglegging van Hollandse polders eind zestiende eeuw en begin zeventiende eeuw. Eerder constateerde de hoogleraar dat de economische en financiële kant van grote inpolderingen als de Zijpe, Beemster, Schermer en Heerhugowaard er in studies altijd bekaaid waren afgekomen. Noordegraaf zelf beschreef in 2004 de materiële aspecten van de bedijking van de Wieringerwaard. Dat deed hij in deel twaalf van de Alkmaarse Historische Reeks. Het nieuwe land moest brood op de plank brengen. Welke offers waren daarvoor nodig? Die antwoorden zocht Noordegraaf, zijn hele leven.
De hernieuwde uitgave van ’De Gave Gods‘ over de pest, dat hij schreef samen met de Alkmaarse historicus Gerrit Valk, is de derde druk. De ziekte van Parkinson beheerste hem steeds meer. Dat was ook de oorzaak van de verhuizing naar Alkmaar. Een andere grote liefde was klarinet spelen, onder meer in het Begeleidingsorkest Noord-Holland. Zijn ziekte nam hem deze liefde af.

Enkele van Leo Noordegraafs vele publicaties:
Atlas van de Nederlandse marktsteden (Spectrum/Sijthoff, 1985)
Agrarische geschiedenis van Nederland, van prehistorie tot heden, Leo Noordegraaf en P.C.M. Hoppenbrouwers e.a. (Staatsuitgeverij, 1986)

Een van de door Leo Noordegraaf en zijn vrouw Christien Esmeijer geschreven deeltjes uit de serie ‘Ach Lieve Tijd, tien eeuwen Alkmaar en de Alkmaarders’.

Ach Lieve Tijd Alkmaar, tien eeuwen Alkmaar en de Alkmaarders. Leo Noordegraaf was redactielid en medesamensteller. Het echtpaar Noordegraaf-Esmeijer schreef ook drie afleveringen van deze serie (1987-'88)
De Gave Gods, de pest in Holland vanaf de late middeleeuwen, Leo Noordegraaf en Gerrit Valk (Prometheus, 1988/2020)
Ondernemers en bestuurders, economie en politiek in de Noordelijke Nederlanden in de late middeleeuwen en de vroegmoderne tijd, Leo Noordegraaf en Clé Lesger (NEHA, 1999)
Van vlas naar glas, aspecten van de sociale en economische geschiedenis van Nederland. Vijftien toonaangevende artikelen van Leo Noordegraaf, bijeengebracht ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag (Amsterdamse Historische Reeks, 2009)
De Alkmaarse Kapelkerk, geschiedenis en restauratie, Leo Noordegraaf en Carla Rogge (Alkmaarse Historische Reeks, 2017)

Meer informatie over Leo Noordegraaf:
In Memoriam Leo Noordegraaf (1949 – 2020)
Leo heeft zijn wetenschappelijk werk goed gearchiveerd: Archief Leo Noordegraaf

Tekst aangeleverd door: Ed Dekker te Hensbroek (eerder gepubliceerd in de Schager Courant, 7 juli 2020). Bewerking: Peter Smit te Alkmaar (2021).

Westfriese Gatenkaas
VII. Cultuurgeschiedenis

Bibliografie van
West-Friesland
1975

West-Friesland
toen en nu
9.10 Het Schermerhek in Alkmaar

Westfries Biografisch Woordenboek
Berkhout, Jan
(1940-2018)