Geschiedschrijving » Westfries Biografisch Woordenboek (WBW)

Kerkmeijer, Johan Christiaan (1875-1956)

Leraar, kunstenaar en historicus van Hoorn

Geboren in Middelburg op 9 september 1875 als zoon van Jan Kerkmeijer, bode bij de provincie, en Harmina Christina van den Brink. Hij overleed te Hoorn op 9 maart 1956. Zijn familie was van beide zijden afkomstig uit Gelderland: vader uit Apeldoorn, moeder uit Warnsveld, maar ze trouwden in 1869 in Middelburg.

Rijks-Normaalschool
Johan slaagde in 1892 voor zijn HBS-diploma -hij had tekenles gehad van o.a. Marinus Vlamings (1846-1903)- en vertrok meteen daarna naar de Rijks-Normaalschool voor Teekenonderwijzers te Amsterdam, gevestigd in het nieuwe Rijksmuseum. Hij woonde op een kamer aan de Jan Steenstraat 92, vlak daarbij. Hij kreeg o.a. les van Cuypers en Huibers en raakte enthousiast over Berlage. Op 13 juli 1895 behaalde hij het diploma leraar m.o. handtekenen en perspectief, een jaar later aangevuld met rechtlijnig tekenen. In de winter 1896-1897 was hij leraar en directeur aan de Avond-Teekenschool in Amstelveen en daarna werkte hij korte tijd bij architect Frederiks in Middelburg. Op 1 oktober 1997 werd hij tekenleraar in Hoorn -aan de HBS, de Burgeravondschool en de Stadsteekenschool- voor 125 gulden per maand. Op 12 december 1899 volgde zijn vaste aanstelling.

Amateurschilder en -tekenaar
Kerkmeijer was ook amateurschilder en -tekenaar. Vanaf 1911 was hij zeker vier jaar zgn. correspondentie-leerling van prof. Carel Drake van de Rijks-Akademie voor Beeldende Kunsten in Amsterdam. Ingestuurd werk kreeg hij met commentaar terug. In zijn persoonlijk leven had hij veel tegenslag: zijn eerste huwelijk strandde en zijn tweede vrouw overleed op 52-jarige leeftijd. Hij heeft nooit kinderen gehad. Respectievelijk woonde hij op het Kleine Noord, de Veemarkt, Grote Noord en Oude Doelenkade. Zijn eerste vrouw, met wie hij trouwde op 6 april 1904 in de Grote Kerk was een oud-leerlinge: Johanna Wijnanda Bakker, geboren op 6 januari 1881 in Meppel maar al vanaf haar derde jaar woonachtig in Hoorn. Ze was resp. godsdienstlerares, concertzangeres, zanglerares, dichteres en literair contactfiguur. Ze vertrok in 1918 naar Amsterdam, scheidde officieel in 1925 en trouwde daar in 1926 met een Nicolaas Veeken. Ze stierf in 1969 in Amsterdam. Vanaf 1904 bezat Kerkmeijer een herenhuis uit 1890 in de Noorderstraat (nu 18A). Vanaf 1905 heeft hij daar gewoond, zijn leven lang. Er is nu een gedenksteen aangebracht. Op 1 oktober 1937, toen hij dus veertig jaar in Hoorn woonde, werd hij onderscheiden met het ereburgerschap van Hoorn en het ridderschap in de orde van Oranje Nassau. Ook kwam er een bronzen plaquette in het Westfries Museum en na zijn dood een gedenksteen op de voorgevel van zijn woonhuis. Hij stierf op 9 maart 1956.

Verdiensten
Wat waren zijn verdiensten voor de Hoornse samenleving? Haast teveel om op te sommen. Reeds in 1907 kwam het tot plannen in Hoorn een Ambachtsschool op te richten, in 1908 werd Kerkmeijer voorzitter van de Vereeniging daartoe en in 1910 secretaris van de ‘Vereeniging de Ambachtsschool voor Hoorn e.o.’ Op 2 december 1912 begon de opleiding in een nieuw gebouw aan het Keern: timmeren, smeden-bankwerken en schilderen. Maar ook: tekenen en de nodige niet-technische vakken. Later kwamen er nog veel vakken bij zoals brood- en banketbakken. Tot 1939 bleef Kerkmeijer er bestuurslid. Op 21 oktober 1921 werd de Burgeravondschool vervangen door de Avondnijverheidsschool. Kerkmeijer nam toen ontslag als leraar bij het vakonderwijs maar bleef wel voorzitter ervan. Op 28 september 1959 betrok men een nieuwe school aan de Joh. Poststraat ‘De Technische School’ met een tweede gebouw aan de Nieuwe Steen 21. Intussen was in 1917 mede op initiatief van Kerkmeijer de vereniging Oud Hoorn opgericht, hij werd de eerste voorzitter en bleef dat tot 1956 met een onderbreking van slechts één jaar. Ook was hij voorzitter van de Bouwplancommissie Hoorn. De stadstekenschool, opgericht op 2 november 1819, stond meestal onder leiding van de stadstekenmeester, zoals de bekend gebleven Paulus Jolly. Reeds in 1897 kreeg Kerkmeijer die functie, als laatste. Hij gaf in dat kader in de wintermaanden avondlessen handtekenen in het Waaggebouw. In het gebouw van de VOC aan de Muntstraat bevond zich vanaf 4 april 1876 de Burgeravondschool waar 's avonds een scala aan vakken werd gegeven. Kerkmeijer gaf er de tekenlessen aan ‘jongelieden van den ambachtsstand’. Maar die waren niet zo gretig als die in de Waag: ze hadden de hele dag al hard gewerkt. Daarom werden de twee avondscholen in 1899 gecombineerd. Kerkmeijer (24) werd te jong bevonden om er directeur te zijn maar kreeg er wel een vaste aanstelling als tekenleraar per 1 januari 1900.

Nog meer bestuurlijke functies
Het is een raadsel hoe hij daarnaast nog tijd vond voor de volgende functies: bestuur (meestal voorzitter) van de concertstichting Johan Messchaert, de vereniging ‘Het Carillon’ te Hoorn, Het Historisch Genootschap Oud-Westfriesland (nu: Westfries Genootschap), bijz. de commissie Landelijk Schoon en monumentencommissie, de restauratiecommissie Noorderkerk, het Westfries Museum (archivaris), het Westfries Archief, de VVV Hoorn en (als directeur) het Tekengenootschap Debutade, dat al bestond vanaf 1866.

Tot slot mag niet onvermeld blijven dat Kerkmeijer een stichting in het leven riep, de Kerkmeijer-de Regt Stichting, zogenoemd naar zijn tweede vrouw, Christina de Regt, overleden in 1946. Met als doel geldmiddelen ter beschikking te stellen ten behoeve van herstel en instandhouding van monumentale roerende en onroerende goederen.

Publicaties:
‘De historische schoonheid van Hoorn’ (Heemschut-serie) Amsterdam 1941 later herdrukt)
(Chr.K. Kerkmeijer-de Regt: ‘Hoorn in de verdrukking, 1940-1945’ (Westfries Archief) Er zijn veel familiegegevens bewaard, ook nogal wat door hem gemaakte schilderijen en tekeningen en diverse foto's (veelal in het Westfries Archief of Westfries Museum en bij de vereniging Oud Hoorn)

Literatuur:
Leo Hoogeveen: Johan Christiaan Kerkmeijer (1917-1931, 1932-1956) in de serie ‘De bestuursleden van Oud Hoorn’ (7) in Oud Hoorn Kwartaalblad 1997 nr. 3 (september) pag. 99-103 en verder veel publicaties van Oud-Hoorn
Jac. Groot: J. C. Kerkmeijer, ridder zonder vrees of blaam, in: 100 jaar in Hoorn 1868-1968, pag. 58-59.

Gegevens aangeleverd en bewerkt door: Gerard Weel te Hoorn (2012).

Weblog Uit en Thuis
20-7-2020: Opnieuw een mooi jaarboek

Weblog Uit en Thuis
23-4-2018: Met de reiscommissie naar Vogelenzang en de Haarlemmermeer

Weblog Binnendijks
13-7-2013: Veel gebeurd in West-Friesland!

Weblog Uit en Thuis
19-11-2021: Najaarsstreekmiddag in het teken van ...