Geschiedschrijving » Westfries Biografisch Woordenboek (WBW)

Hofland, Arie (1859-1940)

Voortrekker van de katholieke emancipatie in Grootebroek

Arie, officieel Ariën, werd in 1859 in Grootebroek geboren en overleed in Westerblokker in 1940. Hij was de zoon van Ariën Hofland(t) (1822-1883) en Trijntje Roosjen (1822-1884). Na de dood van zijn ouders bleef deze vrijgezel met zijn zussen Geertje en Trijntje nog lang in het ouderlijk huis aan de Zesstedenweg wonen.

Van boerendorp naar tuindersdorp
Arie was zijn leven lang ‘bouwer’, een van de velen in Grootebroek. Na 1880 liep het dorp voorop bij de omzetting van weidegrond in tuingrond. Door een hardnekkige crisis in de veehouderij bracht weidegrond te weinig op. De veeboeren scheurden hun grond en deelden die in kleine akkers op. Ze verkochten deze akkers vaak aan startende tuinders afkomstig uit de kinderrijke katholieke gezinnen. In Grootebroek werd in die jaren de teelt van vroege aardappelen en bloemkool zeer populair. Van bedrijfjes van enkele hectaren konden tuinders bestaan als de prijzen redelijk goed waren. Op de prijsvorming zelf hadden ze geen grip.
De producten werden meestal via Broekerhaven verscheept en door de schippers/handelaren in Amsterdam of op nog verder weg gelegen markten verkocht. Van de opbrengst trokken deze tussenpersonen hun kosten en het ‘commissiegeld’ af. De tuinder moest maar afwachten wat er voor hem overbleef. Arie ergerde zich aan hun grote macht, in het bijzonder aan het gebruik dat in Broekerhaven na het lossen van een schuit anderhalve gulden drinkgeld voor de handelaar en zijn knechten moest worden betaald.

Veiling De Tuinbouw
In 1892 richtte Arie samen met andere tuinders een veilingvereniging voor tuinders van alle geloofsrichtingen op, na 1894 bekend als veiling ‘De Tuinbouw’. Vijf jaar lang heeft Arie als secretaris en later ook als penningmeester de veiling vorm gegeven. Tuinders werden overgehaald lid te worden en hun aardappelen en bloemkolen op de veiling te verkopen. Tot 1896 gebeurde dit in de open lucht langs een sloot ten zuiden van het spoorwegstation Bovenkarspel-Grootebroek. Er was veel tegenwerking van buitenaf, van handelaren, grote tuinders en dorpsbestuurders. Zij vonden dat die kleine katholieke tuinders te veel praatjes kregen. Ook de leden zaten Arie regelmatig dwars, deels uit afgunst, deels uit verzet tegen regels die bij een veilingvereniging horen. In 1897 gaf Arie er de brui aan. De Tuinbouw zelf ging dankzij Arie's werk een grote toekomst tegemoet.

Leren samenwerken
Voortaan kwam Arie alleen voor de katholieke tuinders op. Zij moesten leren samenwerken in het belang van hun bedrijven en om een einde te maken aan de eeuwenoude achterstelling van de katholieken in de gemeente Grootebroek. Arie werd mede-oprichter van de Boerenbond, een coöperatie die voor alle aangesloten tuinders kunstmest (chilisalpeter), turf en bestrijdingsmiddelen goedkoop inkocht. In 1903 richtte Arie gesteund door de katholieke geestelijkheid de Boerenleenbank Grootebroek op. Tot dan toe bewaarden de tuinders hun geld in klinkende munt in ‘de buul’ thuis.
Met veel moeite werden ze overgehaald solidair te zijn en hun geld naar de bank te brengen. Vooral beginnende tuinders zouden dan geld kunnen lenen bij de bank tegen een normale rente en niet langer exorbitante rentes aan machtige lieden in het dorp moeten betalen. Arie was van 1903 tot 1921 voorzitter van de bank en daarna nog acht jaar voorzitter van de Raad van Toezicht.

De verheffing van de katholieken
Arie maakte na 1898 decennialang deel uit van het katholieke armbestuur van de parochie St. Johannes de Doper. Armoede kwam op grote schaal voor onder de met schulden beladen kleine tuinders en onder de laag betaalde landarbeiders. Hun woonomstandigheden waren slecht en vernederend. Volgens Arie bood sociale woningbouw hen hoop op een betere toekomst. In 1907 werd hij voorzitter van de Sint Jozefstichting, een sociale woningbouwvereniging.
Drie jaar later werden aan de Sint Jozefstraat goede woningen met een lage huur gebouwd. Om de armoede op de langere termijn te bestrijden was naar zijn mening ook beter onderwijs nodig, katholiek onderwijs wel te verstaan. Arie spande zich in om het aantal katholieke lagere scholen uit te breiden. Op een handige manier kocht hij de openbare lagere school in Lutjebroek en wist tegelijk voor de elf leerlingen van deze school elders een plaats te vinden.

Voor ‘de katholieke zaak’
Als voorman van de R.K. Kiesvereniging wist Arie de katholieken die al stemrecht hadden te overtuigen voor ‘de katholieke zaak’ op te komen. Als lid van de gemeenteraad vanaf 1907 liet Arie zien wat een katholieke tuinder in Grootebroek met nog geen zes jaar lager onderwijs op politiek gebied kon bereiken. Als geen ander kon hij goed verwoorden wat er onder de tuinders leefde.
In krantenverslagen en in de vergaderingsnotulen van de Boerenleenbank komt Arie naar voren als een breed belezen man die onderwerpen altijd goed beheerste en goed was in het bijbehorende cijferwerk. Vanaf 1917 was Arie nog jaren wethouder. Hij handelde bedachtzaam en voelde goed aan wat wel en wat niet een geschikt moment was voor het nemen van moeilijke besluiten.
Hij riep niet met de grootste schreeuwers mee. Als het moest ging hij in tegen het conservatisme van zijn eigen kiezers die zich verzetten tegen broodnodige vernieuwingen in de gemeente: schoon water voorzieningen, elektriciteit of een betere gezondheidszorg.
Na de invoering van het algemene kiesrecht voor mannen (1917) en voor vrouwen (1919) haalde Arie's partij, de Rooms Katholieke Staatspartij, bij de eerstvolgende gemeenteraadsverkiezing zeven zetels in Grootebroek en vijf zetels in Lutjebroek. Twee zetels bleven over voor de Nederlands Hervormden. In 1924 kwam de eerste katholieke burgemeester. Het was de bekroning van een lange strijd voor emancipatie van de katholieken, in het bijzonder van de katholieke tuinders in de gemeente Grootebroek.

In de vergetelheid
Na 1929 trok Arie zich terug uit alle maatschappelijke functies. Vrijwel onopgemerkt werd hij in 1940 ten grave gedragen. Bescheiden als hij was, zou hij hier vrede mee hebben gehad. Hij was ‘eenzaam maar niet alleen’ getuige de grote verzameling ansichtkaarten met fijne woorden van mensen, o.a. Mill Hill priesterstudenten, uit verschillende delen van de wereld.
In 1950 werd Arie alsnog voor zijn vele werk ‘bedankt’. Op verzoek van de bewoners van de huizen in de Jozefstraat doopte de gemeenteraad de straat om tot Hoflandstraat.

Bronnen:
G. Sijm, Arie Hofland. Naamgever van de Hoflandstraat te Grootebroek. In: jaarboek Oud Stede Broec 2014.
Informatie uit het Familieboek Ligthart, met dank aan Frans Ligthart.
P. Noordeloos, De Veilingvereniging De Tuinbouw. Gedenkboek uitgegeven door de Vereniging ter gelegenheid van haar 60-jarig bestaan. 1892 - 26 februari - 1952.
M. Hoogland en N. Groot, Tuinbouw en zaadteelt. Westfriese Historische Reeks, de agrarische geschiedenis van Oostelijk West-Friesland 1880-1930, Zwolle 2011.
Al deze Stenen voor Sparen en Lenen. Samensteller Hans Moolenbel, Hoorn 1998.

Gegevens samengesteld en aangeleverd door: Peter Wester te Beuningen, Ov. (2016).

Kroniek van
West-Friesland
Juni 1973

Weblog Uit en Thuis
19-12-2013: Cursus kostuum naaien, Pact van...

Stukkies uit Skroivendevort
2011 (nummer 2)

Weblog Uit en Thuis
23-10-2015: Vier eeuwen terug in de tijd