Verenigingsnieuws

Korenmolen Ceres in Bovenkarspel

Van Oud op Nieuw 2019-'20 is door vuurwerk korenmolen Ceres in Bovenkarspel gedeeltelijk verbrand. De stellingmolen is in 1849 gebouwd. Hierbij is gebruik gemaakt van een tweedehands molen van Zaanse origine. Gezien de spilbalk met wervelconstructie en de aangetroffen sporen op de spilbalk én gezien het verschil in formaten van enkele korbelen, kan geconcludeerd worden dat de molen op zijn vorige standplaats Zaandijk een oliemolen is geweest. In 1848 werd in Zaandijk oliemolen De Oude Haas (gebouwd voor 1650) gesloopt en naar Bovenkarspel verplaatst. Daar werd hij als pel- en korenmolen De Haas ingericht. In 1908 werd de molen eigendom van Landbouwcoöperatie Ceres, waardoor de historische molennaam in vergetelheid raakte en de molen sindsdien als ‘Ceres’ bekend staat.
De stellingmolen is tot omstreeks 1964 regelmatig in gebruik geweest, maar daarna verviel hij door gebrek aan onderhoud. In de jaren zeventig liet de coöperatie, inmiddels Latuco geheten, de molen restaureren. Sindsdien werd de molen alleen nog maar zo nu en dan in werking gesteld. In 1986 droeg Latuco de molen over aan huidig eigenaar Stichting De Westfriese Molens. Na een aantal jaren werd duidelijk dat de rieten dikbuik na de vorige restauratie wel weer een opknapbeurt kon gebruiken. In 1992 begon de sloop van de maalderij en kort daarna startte de restauratie. Midden 1998 was de Ceres weer maalvaardig.

Grote delen van de molen zijn na de brand tijdens de jaarwisseling 2019/2020 nog aanwezig. De rietbekleding is tijdens de brand verloren gegaan. Maar ook hout van kleinere doorsnede is (grotendeels) verloren gegaan, zoals onder andere hout van meelkuipen, meelpijpen, rietlatten en trappen. Veel hout met iets grotere doorsnede is nog wel aanwezig, maar moet als verloren worden beschouwd. Dit betreft enkele stijlen van de weeg, weegdelen, kammen van wielen en dergelijke. Het betreft bijna altijd hout dat tijdens restauraties in het verleden al eens is vervangen. Vaak zijn dit ook onderdelen die bij houten molens met zekere regelmaat moeten worden vervangen. Divers zwaarder hout is behouden gebleven en kan hersteld worden. Het hout van het achtkant is aan alle zijden circa één centimeter ingebrand. Het verband van het achtkant en daarmee de draagkracht is verzwakt (met name ten opzichte van de torsiekrachten) maar niet onherstelbaar. Om het achtkant na de brand weer zijn volledig dragende functie terug te geven, die noodzakelijk zal zijn om weer als molen te kunnen functioneren, zal het achtkant (op sommige plaatsen) versterkt moeten worden. Het achtkant heeft hoge monumentale waarde. De wijze van herstel moet daarom zorgvuldig overwogen worden.

Een week na de brand zijn de staart, het wiekenkruis en de kap gedemonteerd. Spoorwiel, steenspillen en bonkelaar zijn overgebracht naar de werkplaats van de molenmaker. De molenaars hebben opslag voor de molenstenen verzorgd en alle bruikbare en cultuurhistorisch belangrijke onderdelen zijn in de buurt van de molen droog opgeslagen voor mogelijk hergebruik. De kap van de molen staat naast de molen. De roeden en de onderdelen van de staartconstructie zijn hier ook opgeslagen. Begin februari 2020 is rondom het achtkant een steiger aangebracht, voorzien van windbreekgaas. Het achtkant is aan de bovenzijde waterdicht gemaakt. Op deze wijze is ervoor gezorgd dat er goed onderzoek kan worden verricht, de molen niet meer nat kan worden en er een goede mogelijkheid is om tot herstel te komen.

Gelukkig was de molen tegen brandschade verzekerd; echter de verzekerde som zal de totale schade niet dekken. Uit de te verkrijgen verzekeringspenningen zal het herstel van het beschadigde achtkant met spoorwiel en deels de kap naar verwachting wel mogelijk zijn. Daarnaast is er een grote inzet van vrijwilligers die meewerken aan het herstel en al veel werk hebben verzet bij het opruimen, schoonkrabben en schoonmaken. Zij hadden er eind april al meer dan zevenhonderd uur werk in gestoken.
Wij merken aan de reacties van bewoners die in de wijken rond de molen wonen, dat zij ontzettend met ons meeleven. Veel donaties en steunbetuigingen hebben wij inmiddels ontvangen. Er is ook veel ondersteuning aangeboden vanuit het bedrijfsleven en andere molenstichtingen; zoals gratis hout zagen, het sponsoren van verf, benefietbier enzovoorts.
De gaafheid en zeldzaamheid van de molen maken dat de algemene historische waarde van de molen hoog is. Zeventiendeeeuwse grenenhouten achtkante molens zijn, zoals gezegd, zeldzaam in Nederland. Bij natelling op de molendatabase zijn er landelijk circa twintig industriemolens met een grenenhouten achtkant uit die tijd. Van deze twintig molens staan er vijftien in de Zaan of hebben een Zaanse oorsprong. De molen is hiermee binnen de categorie rijksbeschermde molens in Nederland van hoge cultuurhistorische waarde.

Daarom is het ontzettend belangrijk dat deze stellingmolen in de oude staat wordt teruggebracht. Met hulp van de sponsoren, crowdfunding en onze onvolprezen vrijwilligers moet dat lukken. Als u de Ceres wilt steunen, vindt u op de website van Stichting De Westfriese Molens ons bankrekeningnummer: NL64 RABO 0329 7328 46 onder vermelding van: Ceres. De bijdragen worden geheel besteed aan de heropbouw van de Ceres.

Bouwhistorische commissie

De afgelopen maanden zijn grotendeels besteed aan het afronden van de inventarisatie van hooivijzels binnen de Westfriese Omringdijk. Begin mei zijn er 63 vijzels op de website van het Westfries Genootschap geplaatst. Wellicht worden er de komende tijd nog enkele ontdekt. Die zullen worden toegevoegd.
De inventarisatie bestaat uit foto's met een korte beschrijving van onder andere de afmetingen. Soms vond er een gesprek plaats met de eigenaar, in dat geval is er meer informatie bijgevoegd.
De meeste hooivijzels kregen een andere bestemming. Sommige raakten in verval en slechts in een vijftal gevallen wordt er nog hooi of stro opgeslagen onder het driehoekige dak.
Alle tipgevers hartelijk bedankt!

Idyllisch plaatje van een hooivijzel aan de Trambaan in Warmenhuizen. (foto Ina Broekhuizen-Slot)

Wat een oude grafsteen ons leert

Stichting Westfriese Families richt zich vooral op genealogie. In ons tijdschrift worden al ruim zestig jaar genealogische gegevens van Westfriezen gepubliceerd. Namen en data zijn natuurlijk belangrijk, maar we zijn ook op zoek naar gegevens die een beeld van een bepaalde persoon kunnen schetsen.

Onze donateurs dragen ook hun steentje bij. Met archiefonderzoek levert dat soms een aanvulling op eerder uitgezochte familiegegevens op. Soms ligt extra informatie letterlijk begraven, zoals uit onderstaand verhaal blijkt.
Redacteur Klaas Roos werd gebeld door de heer Jan de Beurs uit Sint Pancras en die stuurde een foto van een oude grafsteen uit Aartswoud van Jacob de Beurs. Hij vertelde dat hij ex-politieman is en een oud-collega ontmoette die hem attendeerde op deze grafsteen.
Het pad van de hervormde kerk in Aartswoud werd opgeknapt. Tijdens deze werkzaamheden werd de steen onder het pad aangetroffen. Het is onbekend hoe lang de steen daar gelegen heeft, het kan wel meer dan honderd jaar zijn.

Volièrezand
Vervolgens is de steen naar een bedrijf in Alkmaar vervoerd om te worden gerestaureerd. De heer De Beurs is daar gaan kijken, maar de steen lag onder op een stapel en was niet te zien. Hij zou een seintje krijgen als de steen te zien was. Dit is niet gebeurd.
Anderhalf jaar later hoorde Jan de Beurs dat de steen weer in Aartswoud bij de kerk lag, nu naast het pad. Jan de Beurs is met zijn zoon naar Aartswoud gegaan en zij hebben volièrezand in de letters gestrooid, om zo de uitvoerige tekst leesbaar te krijgen. Dat leverde een duidelijke foto van de tekst op de steen op.
Jan de Beurs wees ook op het boekje ‘Familie de Beurs’, in 1982 geschreven door S. de Beurs. Deze uitgave bevindt zich in de bibliotheek van Westfriese Families (gratis te raadplegen voor donateurs; voor verdere bijzonderheden zie www.westfriesefamilies.nl) en in de bibliotheek van het Westfries Archief in Hoorn.

Notaris
Dit boekje begint met Jacob de Beurs, notaris en rentmeester te Aartswoud. Uit waarschijnlijk zijn eerste huwelijk kreeg hij twee kinderen: Lijsbeth en Jannetien.
Lijsbeth trouwde met Jan Jans Diepenraet te Winkel. Uit dit huwelijk kwamen geen kinderen.
Jannetien huwde met Jacob Trompetter. Dit huwelijk schonk hen twee dochters: Sara en Suzanna.
Rond 1645 trouwde Jacob de Beurs opnieuw. Uit dit huwelijk kreeg hij drie kinderen: Johannes, Maritgen (huwde met Wybrand Corn. De Jong) en Dirk Jacobsz. (trouwde met Geert Aarjens Jankint). Zoon Johannes de Beurs was schoolmeester in Aartswoud van 1671 tot 1691. In 1670 werd Trijn Joris Aay zijn vrouw. Zij kregen drie kinderen: Frans, Jacob en Joris.
Welke bronnen de samensteller van het boekje heeft geraadpleegd, is niet bekend. In het Westfries Archief ontbreken van Aartswoud de doopinschrijvingen van voor 1704, evenals de trouwinschrijvingen van voor 1646. Daardoor kunnen we de namen van de twee echtgenotes van Jacob de Beurs niet achterhalen.

Mary Dirckx
Gelukkig is er de grafsteen. Die geeft ons de naam van in elk geval één vrouw van Jacob de Beurs: Mary Dirckx. Zij is overleden op 20 mei 1649, dat is duidelijk leesbaar. Ook laat de steen ons de overlijdensdatum van Jacob zien: 29 april 1664.
In het onderste gedeelte zijn heel vaag de initialen JDB te herkennen. Het nog aanwezige archief van het dorpsbestuur van Aartswoud begint bij 1671. Aangezien Jacob de Beurs in 1664 overleden is, is er verder geen informatie bekend over zijn functies.

Op dezelfde steen, maar op zijn kop staat:
Maertgien Corneli
De Dochter van Wortel
… 16 …

Wat het verband is tussen Maertgen en Jacob de Beurs en Mary Dirckx is vooralsnog onduidelijk.
Zo verkregen we na bijna veertig jaar bij toeval een waardevolle aanvulling op een eerder gepubliceerde genealogie. Een bewijs voor de stelling dat je als genealoog nooit klaar bent en dat je steeds kan worden verrast door ontdekkingen. Er is meer dan je denkt.

Klaas Roos/Ed Dekker, Stichting Westfriese Families

Jacob de Beurs rust hier;

Die Jaren thienmael vier

Min een alhier ter Stede

Was Koster en der Jeught

Haar leeraar vol van Deught

Drie min Notaris mede

Die Godt zijn Siel gaf,

Sijn Lichaam aan het graf

Na dat hij van veel Heere

Van Burgers, van 't Gemeen

Kort om van yder een

Bemint was tot sijn Eere

Obyt den 29 April 1664

Ende syn Huysvrou Mary

Dirckx sterf den 20 May

Anno 1649

Westfriesland van boven

Stichting Projector is al enkele jaren bezig met het opnieuw op beeld vastleggen van de prachtige Westfriese Omringdijk. Waar de vrijwilligers van deze stichting voorheen nog per auto videobeelden maakten, wordt nu gebruik gemaakt van een drone voor aanvullende luchtopnamen. Dick Ham, Frans Leek en Klaas Lageveen trekken er met gunstig weer samen op uit, liefst als er weinig wind is en bij helder weer. Het mooiste is het in het voorjaar als de bollenvelden en de bermen vol in bloei staan en de bomen nog niet helemaal in het blad zitten, want dan is er veel te zien. Ook in april is er weer aan het project gewerkt. Nu iedereen zoveel aan huis gekluisterd zit vanwege de corona-omstandigheden, gunt Stichting Projector u graag een kijkje op ons schitterende Westfriese landschap vanuit het hoge vogelvluchtperspectief. Vlieg als een vogel met ons mee en geniet van wat er buitenshuis allemaal te zien is!

Vooroever bij Onderdijk.

Westfriesedijk bij Lutjewinkel.

Westfriesedijk Lambertschaag-Aartswoud.

Andere artikelen op deze website:

Hé, is dat Westfries?

352. Buurman was juist bij ons met koppiestoid (de tijd van gezamenlijk koffie of thee drinken in 't gezin te ± 10 uur en 15 uur).

Klik hier voor meer Westfriese woorden en uitdrukkingen.

© 1924-2023 Westfries Genootschap - Contact - Sitemap - Privacyverklaring

West-Friesland, een streek met karakter binnen de Omringdijk.