Spullen in Westfriesland

Karin Wester, oud-medewerker van het Westfries Museum, bespreekt een voorwerp uit Westfriesland

Een kraantjeskan

Eind 2016 kocht het Amsterdamse Rijksmuseum het schilderij ‘Hollands meisje aan het ontbijt’, gemaakt door Jean-Etienne Liotard omstreeks 1756. De Hugenoot uit Genève woonde en werkte af en toe in Nederland. Op het schilderij wordt onder meer een messing kraantjeskan afgebeeld.

Dat deed mij denken aan de forse kan die bij mijn grootouders op het dressoir stond. Volgens mijn moeder was hij afkomstig van ‘grootvader Pool’, haar betovergrootvader. Een kraantjeskan zou typisch Nederlands zijn, maar hij komt bijvoorbeeld ook voor in Engeland en Rusland. Daar werd hij gebruikt voor het zetten van thee. In Nederland werd er koffie in gezet. Daarvoor werd de kan gedeeltelijk gevuld met gemalen koffie, waarop kokend water werd geschonken. Wanneer alle koffieprut naar de bodem gezakt was, kon de koffie getapt worden. Om te voorkomen dat er koffieprut in het koffiekommetje (zonder oor) terecht zou komen, zat het tapkraantje niet helemaal onderaan. Het kommetje stond in een bakje. Als de koffie nog erg heet was, werd hij van het kommetje in het bakje geschonken en uit het bakje gedronken. Misschien zeggen Westfriezen daarom wel ‘een bakkie doen’ als ze koffie drinken.
Om de koffie op temperatuur te houden, stond de kraantjeskan meestal op een onderzetter met een vuurtestje of een brandertje. Vaak werden deze kannen gebruikt bij feestelijke gelegenheden, zoals een Westfriese gastdag.

‘Hollands meisje aan het ontbijt’, Jean-Etienne Liotard, ca. 1756, collectie Rijksmuseum

De peervormige kraantjeskan werd geïntroduceerd aan het begin van de achttiende eeuw. De allerrijksten bezaten een kraantjeskan van zilver. De meeste Nederlandse kannen werden gemaakt van beschilderd tin. De koffiekan van ‘grootvader Pool’ leek gemaakt van zilver, maar was van vernikkeld tin. Vermoedelijk dateerde deze uit omstreeks 1833. In dat jaar trouwde Cornelis Pool in Hoogkarspel met Vrouwtje Prins.
De Oudhollandse of Westfriese tinnen kraantjeskannen zijn nog tot ver in de twintigste eeuw gemaakt, onder meer in Tielse tinfabrieken.

Westfries Biografisch Woordenboek
Visser, Gré
(1917-2012)

Westfries Biografisch Woordenboek
Visser, Gré
(1917-2012)

Westfries Biografisch Woordenboek
Visser, Gré
(1917-2012)

Westfries Biografisch Woordenboek
Visser, Gré
(1917-2012)