Westfries Genootschap » Publicaties » Vierkant » 2011 » Nummer 1 » Pagina 13

Meubels in West-Friesland

Kunsthistoricus Harold D.E. Bos bespreekt een meubel afkomstig uit West-Friesland.

De ‘rechtbon’

Een handig meubel dat een vrijwel onopvallend bestaan heeft geleid is het ‘bonnetje’. Ook wel ‘rechtbon’, ‘rechtbank’ of ‘buffetkastje’. Dit meubel kwam vanaf de 18e en in de 19e eeuw veelvuldig voor in woonhuizen en boerderijen in West-Friesland. Een eenvoudig kastje van grenenhout gemaakt door de plaatselijke timmerman of meubelmaker. De buitenzijde beschilderd, veelal in een eiken- of notenhout imitatie, het bovenblad werd soms ‘marmer’ geschilderd. De opbouw van het meubel is eenvoudig met twee, soms meer deurtjes, onder het blad één of twee laden. De voorpoten zijn bolvormig, de achterpoten recht. Het interieur met één of twee planken. Het was een praktisch meubel voor het bewaren van serviesgoed. Een boedellijst opgemaakt in 1816 in een boerderij te Andijk vermeldt niet alleen het meubel maar ook de inhoud en de waarde. ‘In de middenwoning (kamer) met uitzicht hebbende op het erf ‘ ... ‘Een regtbank ... drie Gulden, daarin ... zes en Vijftig stuks Tafelborden Elf Gulden, drie en twintig dito kleinder Twee Gulden zes stuivers ... drie Trekpotten Twaalf Stuivers ... Vijf halfdozijnen Delfsch theegoed Twee Gulden Negentig Stuivers ... Een Trekpot en twee Zuikerpotten Een Gulden drie Stuivers ... een Weinig aardewerk Twaalf stuivers’.

Doordat de beschildering in het gebruik vaak beschadigde, zijn veel kastjes overgeschilderd, onder andere in geeloker of een bruinrode verf (ossenbloedrood/dodekop). In de 20e eeuw werd de kleur van de verf aangepast aan de keuken of kamer waar het meubel een plaatsje kreeg. Zelf zag ik ooit een vroeg 19e eeuwse rechtbon in de keuken van een boerderij die wit geschilderd dienst deed als televisiemeubel. Tegenwoordig zijn dergelijke eenvoudige kastjes in originele staat zeldzaam. Veel zijn er opgegeten door insecten of totaal versleten, uit elkaar gevallen en uiteindelijk opgestookt.

Een rechtbonkastje uit de 18e eeuw. (foto via Harold D.E. Bos)

Uit de collectie van wijlen John E. de Visser te Hoorn zijn in juni 2008 enkele West-Friese rechtbon kastjes bij Christie's in Amsterdam geveild. Een zeer fraai, groot exemplaar uit de 18e eeuw, hoog 93 cm, breed 209 cm. met vier deuren en 47 cm. diep, verwisselde van eigenaar voor € 14.000 (zie afb.). De hoge opbrengst werd veroorzaakt doordat er meerdere gegadigden waren die tegen elkaar opboden, een dergelijk bedrag is tegenwoordig niet realistisch meer. Een uit de 19e eeuw daterende beschilderde ‘miniatuur’ rechtbon, hoog 28 cm. en breed 54 cm., werd samen met een beschilderd bedbankje uit dezelfde eeuw voor € 1.700 verkocht.

Harold D.E. Bos

Wilt u reageren op dit artikel ? Uw reactie graag sturen naar het secretariaat van het Genootschap. Voor contactgegevens: zie pagina 2.

Andere afleveringen van 'Meubels in West-Friesland':
'11/1 | '11/2 | '11/3 | '12/1 | '12/2 | '12/3 | '13/1 | '13/2 | '13/3 | '14/1

Westfries Biografisch Woordenboek
Wajer, Jacob
1864-1942)

Westfries Biografisch Woordenboek
Visser, Gré
(1917-2012)

Kroniek van
West-Friesland
November 1967

Weblog Uit en Thuis
26-2-2015: Westerkoggeflora, carnaval en Kasteel Radboud