Roomskoning Willem II, graaf van Holland, 750 jaar geleden overleden

Willem II werd geboren in Leiden, of eind 1227 of begin 1228 als zoon van Floris IV en Machteld van Brabant. Floris IV was de graaf van Holland en Zeeland. Nederland bestond nog niet. Het gebied,dat we nu als Nederland kennen bestond uit meerdere staatjes, zoals Holland, Utrecht en Brabant. Met aan het hoofd een graaf, bisschop of hertog. De Nederlandse staatjes maakte deel uit van het Duitse of Heilig Roomse Rijk. Dat was een lappendeken van kleine en grote landen in het gebied wat nu ongeveer Italië, Duitsland en de Benelux is. De belangrijkste man van het Heilig Roomse Rijk was de keizer. Alle staatshoofden van de landjes en landen moesten hem dienen. Dus ook de graaf van Holland.

Al op zevenjarige leeftijd volgde Willem zijn vader op als graaf van Holland en Zeeland. In het begin waren zijn ooms nog regent, maar in het najaar van 1239 neemt Willem alle macht tot zich.Hij is dan elf jaar oud. Willem werd een machtig man. Tot zijn vrienden hoorden onder andere de hertog van Brabant en de aartsbisschop van Keulen.

Deze vrienden kozen Willem in 1247 tot koning van het Duitse Rijk. Maar om koning te worden moest hij nog wel gekroond worden. En dat kon alleen maar in de Duitse stad Aken. Tegenstanders van Willem hadden de stad echter bezet. Daarom belegerde Willem de stad vijf maanden lang. Toen was het verzet gebroken en kon Willem de stad innemen. In 1248 werd hij tot Roomskoning gekroond. Roomskoning was de titel die gebruikt werd voor een gekozen koning in het Rooms-Duitse rijk tussen 1125 en 1508. Degene die nog niet door de paus tot keizer was gekroond noemde zich Roomskoning. Een keizer in spé dus.

De graftombe in Middelburg.

Niet iedereen vond Willem meteen geschikt.Pas na het huwelijk met Elizabeth van Brunswijk in 1252 werd Willem door de meeste vorsten als de toekomstige keizer van het Heilig Roomse Rijk erkend. De paus nodigde Willem uit om naar Rome te komen. Dan zou hij tot keizer van het Heilige Roomse Rijk worden gekroond. Maar Willem wilde, voordat hij naar Rome ging, nog even orde op zaken stellen in Holland.

Zijn belangrijkste zorg daar waren de West-Friezen, met wie de Hollanders in de 13e eeuw vrijwel continu in oorlog waren. Willem was juist bang dat deze West-Friezen gedurende zijn afwezigheid zijn graafschap zouden aanvallen. Hij wilde ze definitief onderwerpen. Januari 1256 trok Willem met een groot leger op. Dat liep verkeerd af. Volgens de overlevering zakte hij in de Berkmeer door het ijs. Zijn troepen waren niet in de buurt. Wel waren er West-Friezen. Zij doodden de hen onbekende ridder.Toen zij doorhadden wie het slachtoffer was, verstopten zij het lijk van de Roomskoning. De graaf van Holland zou nooit tot keizer worden gekroond.
Willem's zoon, Floris V versloeg uiteindelijk de West-Friezen. Ook liet hij de stoffelijke resten van zijn vader opgraven en overbrengen naar de Abdij van Middelburg.

De roem van Willem II

Waarom is graaf Willem II nu 750 jaar na zijn dood nog altijd bekend? Ten eerste omdat Willem aangewezen was om de hoogste wereldlijke functie in West-Europa te bekleden. Nooit meer zou een Hollander zo dicht bij de keizerskroon komen. Daarnaast is de legende rond zijn dood een van de bekendste verhalen uit de geschiedenis van de Nederlanden in de Middeleeuwen.
Maar ook door zijn beleid en besluiten geniet Willem in 2006 nog bekendheid.
Hij stelt in 1244 in het graafschap Holland een baljuw aan. Een baljuw was een nieuw soort bestuurder, een ambtenaar, die de plaats van de graaf innam. De baljuw sprak recht, hij stelde een beul aan, hij beheerde gevangenissen, hij benoemde schouten, hij stond aan het hoofd van het waterschapsbeheer en hij voerde grafelijke beslissingen uit. Kortom de baljuw was een zeer machtig man. En al snel niet meer weg te denken uit de politiek van Holland.
Willem bevorderde de economie in Holland door kooplieden uit Hamburg en andere Noord-Duitse steden voorrechten te verlenen. Hij bedong daarnaast handelsvoorrechten voor Hollandse kooplui bij bevriende vorsten. Steden als Haarlem, Alkmaar en Delft kregen van Willem stadsrechten.
Behalve om zijn functie en zijn dood is Wllem II 750 jaar na zijn dood bekend door het moderniseren van het bestuur, door het bevorderen van de handel en door het vergroten van de macht van de steden.

Tastbare herinneringen aan Willem II

Het meest tastbaar is Willem anno 2006 in diverse bouwwerken: De ruïne die deel uitmaakt van begraafplaats Oud Eik en Duinen is het restant van een kapel, die Willem ooit liet bouwen ter nagedachtenis aan zijn vader Floris IV. Bij Beverwijk en Heemskerk liet de Roomskoning burchten bouwen. Ze dienden ter bescherming van de Hollanders tegen de West-Friezen. En hij gaf het centrum van de Nederlandse politiek zijn gezicht. Hij koos een jachtoord "die haghe", dat midden in de duinen lag, als locatie voor een woning, die bij zijn status van Roomskoning zou horen. 's Gravenhage werd de plaats voor zijn paleis. Preciezer gezegd: het Binnenhof met de Ridderzaal. De eerste aanzet ertoe gaf Willem. Door zijn plotselinge dood in 1256 heeft zijn zoon Floris V de bouw afgemaakt.Ter nagedachtenis aan Willem is midden op het Binnenhof een fontein geplaatst. Bovenop is een beeld van de Roomskoning geplaatst.
Willem is begraven in de Abdijkerk van Middelburg. In de loop der tijd is er geleurd met de stoffelijke resten van Willem. In de 18e eeuw was het graf zelfs compleet verdwenen! Maar nu kan het grafmonument weer getoond worden. Achter een hek in het koor een beschadigde afbeelding van Willem II, graaf van Holland. Daarachter is een kistje, waarin een aantal beenderen liggen: de stoffelijke resten van een man, die 750 jaar geleden in West-Friesland werd gedood.

Meer weten over Willem II?

In het jaarboek West-Friesland Oud en Nieuw 73, dat juli 2006 verschijnt, is een artikel van de historicus Ronald de Graaf over Willem opgenomen.
Antheun Janse beschrijft de politiek en het bestuur in Holland van de 10e tot begin 15e eeuw in: Th. de Nijs en E. Beukers (red.), Geschiedenis van Holland deel 1 tot 1572. Hilversum, 2002.
Op Middelburg - Willem II, graaf van Holland en Zeeland, Roomskoning is het complete verhaal van de beenderen van Willem na te lezen.

Daan Meijer