Bibliotheek » West-Friesland toen en nu » Deel 12. Rond kerk en kroeg » pagina 8-11

12.2 De Molenstraat in Schagen

Elegant bestek uit de Messenmakersstraat

In Schagen is een Messenmakersstraat. Niet officieel, want op de ‘tomtom’ staat hij te boek als de Molenstraat. De naam is afgeleid van de vele slijpmolens die hier ooit stonden om messen en andere gereedschappen te scherpen. In de volksmond werd het al snel de Messenmakersstraat, want in 1657 woonden en werkten hier maar liefst 33 messenmakers.

In 1819 tekende Cornelis Bok (1777-1836) de Hoogzijde richting de Markt. De Hoogzijde, de tegenwoordige Gedempte Gracht, ligt in het verlengde van de Molenstraat en werd in de 18de eeuw voornamelijk bewoond door de gegoede burgerij. (Foto Historische Vereniging Schagen e.o.)

Schagen is sinds jaar en dag een echt plattelandsstadje. Het kreeg in 1415 stadsrechten maar is in feite altijd de grote, centrale plaats tussen de dorpjes in westelijk West-Friesland geweest. In Schagen geen rijke bewindhebbers, geen sjieke rijtuigen en VOC-pakhuizen zoals in Hoorn of Enkhuizen, maar koeien en landbouwproducten op markten voor het volk. Het is daarom des te opvallender dat elegante en kostbaar bewerkte messen en vorken deel uitmaken van de Schager geschiedenis.
Er was een grote markt voor bestek in de 17de en 18de eeuw. Iedereen had een reisbestekje nodig, want als je onderweg wilde eten werd er van je verwacht dat je je eigen mes en vork meenam. Jonge kinderen kregen al snel een eigen bestek. ‘Ter verjaring’ stond er soms op. En het was een echt mooi cadeau want de heften van de messen en vorken waren meestal prachtig bewerkt. De bestekken bleven generaties lang in de familie.

Halve maan

In Zeeland en in Gouda werden ook messen gemaakt, maar de fraaiste exemplaren kwamen uit Schagen. Ze waren eenvoudig te herkennen door de naam Schagen en het merk van een halve maan dat was ingeslagen onder het meesterteken in het lemmet. Voor de heften werd meestal palmhout gebruikt, omdat dat makkelijk te snijden was. Vrij vaak was er als bekroning van het heft een hondje te zien als een soort handelsmerk van de makers. Sommige exemplaren werden door Schager zilversmeden verrijkt met zilverbeslag en konden worden bewaard in een mooi bewerkte schede.
Maar het was niet altijd makkelijk voor de messenmakers en de onderlinge concurrentie was groot. Er woonden en werkten in de 17de eeuw niet alleen veel messenmakers in de Messenmakersstraat, maar ook op de Loet (toen de Bierkade). Er zijn in de gerechtelijke archieven talloze zaken te vinden over ruziemakende ambachtslieden. In een keur uit die tijd wordt melding gemaakt van vele twisten, crackeelen, ende oneenicheden onder de Basen te ontstaan over het slaen van teykens op hare messen.

Bovendien waren Gouda en de Duitse stad Solingen geduchte concurrenten en in de economisch slechte 18de eeuw werd het gaandeweg moeilijker om je brood in de bestekbranche te verdienen.

Teloorgang

In 1742 woonden er nog slechts vijf messenmakers in Schagen, waarvan twee in de Molenstraat. De Messenmakerstraat ging eraan ten onder. Veel verlaten panden werden gesloopt en de straat raakte in verval. In 1816 was er nog maar één Schager messenmakerij bekend en daar werkte één knecht die slechts vijftien stuivers per dag verdiende.
Voor zover bekend stierf de laatste messenmaker, Cornelis Rensz Kamp, in 1835 op 76-jarige leeftijd. Met hem verdween het eens zo succesvolle messenmakersambacht uit Schagen. Je kunt overigens nog steeds prachtig bestek kopen in Schagen. Mooi bewerkt en van zilver. Maar gemaakt in Solingen, dat dan weer wel.

Kroniek van
West-Friesland
Juli 1970

Westfries Biografisch Woordenboek
Kroon, Jan van der
(1938-2019)

Westfries Biografisch Woordenboek
Klaver, Arie
(1872-1948)

Westfries Biografisch Woordenboek
Wijhe-Smeding, Alie van
(1890-1938)