Bibliotheek » West-Friesland toen en nu » Deel 11. Sporen in het landschap » pagina 56-59

11.12 De Langereis: een belangrijke waterloop

Verbindingszone tussen natuurreservaatjes

De brug over de Langereis in de A.C. de Graafweg is een mooie plaats om rondom over water, weilanden en akkers te kijken. Zowel naar het zuiden als in noordoostelijke richting loopt daar de Langereis door het landschap: een vaart met aan twee kanten een hoge kade en bebouwing. Een typisch staaltje Hollandse waterschapstechniek, met het waterpeil hoger dan het omringende land.

De brug van de trambaan over de Langereis omstreeks 1920 (Coll. Cees Modder, Aartswoud) en de huidige situatie. (Foto TM)

Voor buitenlanders is die hoge waterstand nogal onbegrijpelijk, maar als Nederlander weet je dat je laaggelegen land droog kunt houden door het water omhoog te malen naar de zogenoemde ‘boezem’. Deze waterloop zorgt voor de verdere afvoer van het overtollige water, dat via een ingenieus stelsel van boezems en kanalen uiteindelijk op open water wordt ‘weggesluisd’ (spuien) of weggepompt.

Afwatering

De Langereis functioneert al sinds de 14de eeuw als een belangrijke afwatering van het gebied tussen Veenhuizen en Winkel/Aartswoud, maar dat was daarvoor wel anders. Vanaf de brug in de A.C. de Graafweg valt goed te zien dat de algemene richting van de verkaveling aan beide zijden verschillend is. Dat komt omdat we op de grens staan van twee grote verkavelingsblokken: de Niedorper Kogge en het Hoogwouder Ambacht (thans Vier Noorder Koggen).
Dat gebied was ooit het hoogste punt in het veenlandschap en de Langereis was er als zodanig nog niet. In 14de-eeuwse geschriften wordt gesproken van een ‘Wisene’, maar dat is een verbastering van ‘Wijzend’, een grensgebied tussen verkavelingsblokken.
Door de ontwatering verdween het veen in de loop van de eeuwen en zakte de Wisene totdat het een diepe sloot was geworden. In de 14de eeuw stond er zoveel water in het gebied, dat men die sloot – de Langereis – ging gebruiken voor de afwatering.
Dit geschiedde in eerste instantie naar het zuiden toe, naar de Berkmeer en de Heerhugowaard, maar toen men daar met het water in de problemen kwam, werd een andere oplossing gevonden: het water moest naar het noorden lopen.
In 1539 werd besloten het overtollige water bij Aartswoud te spuien in de Zuiderzee. Hiervoor groef men een nieuw stuk sloot van de Langereis naar de Westfriese dijk. Maar omdat het water omhoog gebracht moest worden, was het ook nodig om ernaast flinke kades aan te leggen; daarom ligt de Langereis zo hoog.
De Langereis was daardoor een belangrijke waterloop geworden en tevens goed te bevaren. Bovendien liepen er op de beide kades wegen, die vervoer over land mogelijk maakten. Hierdoor besloten veel bewoners van de polders hun huizen aan weerszijden van de Langereis te bouwen. Er staan nog enkele tientallen mooie oude stolpboerderijen, die zich goed laten bekijken tijdens een (fiets)tochtje langs het water van de Langereis.

De Langereis richting Aartswoud met aan de overzijde het ‘spul’ van Cees Modder. (Foto TM)

Ruilverkaveling

De Langereis speelt ook een rol in het ruilverkavelingsgebied De Gouw, het laatste landinrichtingsproject in West-Friesland, afgerond in 2010. Daarin vormt de sloot de Langereis een smal onderdeel van de door het rijk aangewezen Ecologische Verbindingszone, die versnipperde stukjes natuur aan elkaar moet koppelen. Om deze strook meer ruggengraat te geven, staken zeven bij het landschap en de natuur betrokken instanties in Noord-Holland de koppen bij elkaar en maakten een plan van aanpak.

Er zijn afspraken gemaakt over de inrichting, het beheer en het onderhoud van een rietoever, verschillende moerassige gebiedjes aan de Langereis en zogeheten faunapassages. Met als gevolg een betere verbindingszone tussen verschillende geïsoleerde natuurreservaatjes in De Gouw zoals de Weelpolder en de Lage Hoek.

Het voormalige café De Snip vanaf de overzijde in 2010. (Foto TM)

Gezicht op de Langereis. (Foto Klaas Lageveen, Abbekerk)

De Speelwagen (1953, no. 6)
Pronkdeuren in West-Friesland

Kroniek van
West-Friesland
Juli 1969

Weblog Uit en Thuis
2-7-2018: Campagne Red de Stolp afgesloten

Vierkant 2016
Nummer 1 (April)