Bibliotheek » West-Friesland toen en nu » Deel 10. Stolpboerderijen » pagina 20-23

10.5 Zonnerakken in Koedijk

Bescherming en versiering

De boerderijen aan de Kanaaldijk in Koedijk staan pal op de zon. Het weren van het felle zonlicht in het woongedeelte aan de wegzijde was dan ook geen overbodige luxe. In de loop van de jaren zijn de meeste houten zonnerakken, net als de nog kwetsbaardere houten jaloezieën, zonneblinden, verdwenen. Bij de Noord-Hollandse stolp aan de Kanaaldijk 217 in Koedijk zijn de oorspronkelijke zonnerakken nog wel aanwezig. Deze stolp werd gebouwd in de eerste helft van de 19de eeuw door Dirk Butter. Sinds 1970 wordt de boerderij bewoond door de familie Van der Wielen.

Gezicht op de Noord-Hollandse stolp aan de Kanaaldijk 217 in Koedijk. (Foto TM)

Het afschermen van het venster tegen wind, tocht, regen maar ook zonlicht gebeurde van oudsher al door het aanbrengen van luiken. Dit waren geheel gesloten luiken, gemaakt van massieve planken die door en door met nagels aan elkaar bevestigd waren. Niet alleen op het platteland maar ook in de steden paste men luiken veelvuldig toe als probaat middel tegen ongenode gasten. Zonnerakken, feitelijk opengewerkte luiken, hebben eveneens een beschermende functie maar van een geheel andere aard en oorsprong. Doordat aan het einde van de 18de eeuw vensterglas in een grotere maat vervaardigd kon worden, bracht men ook grotere vensters in de gevels aan. Met gevolg dat de hoeveelheid binnenkomend dag- en zonlicht eveneens groter werd.
Gedurende de 19de eeuw nam de welvaart op het platteland in West-Friesland toe. De boer liet vanwege de overgang van gemengd bedrijf naar een veeteeltbedrijf een Noord-Hollandse stolp zetten. Het gevolg daarvan was dat men aan de voorzijde van de stolp ging wonen. In Koedijk staan de boerderijen langs het kanaal met de voorgevels op het zuidwesten. Het woongedeelte, bestaande uit de woonkamer en de pronkkamer, moest beschermd worden tegen het felle zonlicht.

Het Noordhollands Kanaal in noordelijke richting met rechts de Kanaaldijk en links de N9. (Foto TM)

Wit strookje

Een bijkomende noodzaak daarvoor was dat ook in boerderijen de inrichting in de 19de eeuw gaandeweg steeds uitgebreider en kostbaarder was geworden. Gordijnen, vloerbedekking, gestoffeerde meubelen en behang dienden beschermd te worden. De zonnerakken boden uitkomst. De vorm was zodanig dat in gesloten toestand de kamer niet verduisterd raakte. De smalle latten werden, in horizontale rijen boven elkaar, schuin iets overlappend aangebracht. Aan de bovenzijde zaagde men in één of twee van deze latten figuren uit, die latten werden ter versiering veelal wit geschilderd. Het overige zonnerak had één kleur licht- of donkergroen.

Er zijn verschillende boerderijen aan de Kanaaldijk waar de bewoners de voor Koedijk traditionele zonnerakken hebben vervangen door zonneluiken. Alleen op de Noord-Hollandse stolp aan de Kanaaldijk 217 zijn de oorspronkelijke zonnerakken uit 1836 nog bewaard gebleven. (Foto TM)

Veel zonnerakken gingen verloren, door verval maar ook doorverbouwingen, het uitbreken van twee smalle hoge ramen tot één breed raam in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. Praktische moderne luxaflex aan de binnenzijde beschermde vanaf dat moment het interieur tegen de zon.

Bij de stolp in Koedijk zijn de originele, bewaard gebleven zonnerakken weer geschilderd in de van oudsher al helder lichtgroene kleur, met een wit strookje aan de bovenzijde.

West-Frieslands
Oud & Nieuw (1985)
Krakers in actie te Twisk

De Speelwagen (1952, no. 2)
Dijken volgens Hobrede

De Speelwagen (1952, no. 2)
Dijken volgens Hobrede