Archivering » West-Friesland toen en nu » Deel 9. Achter de stadspoort » pagina 42-45

9.9 Raadhuis van Spanbroek

Burgertrots in steen

Niet alleen achter de stadspoort, maar ook daarbuiten, zijn in West-Friesland nog prachtige voorbeelden te vinden van overheidsgebouwen die getuigen van lokale burgertrots. Zoals in Spanbroek. Aan de Spanbroekerweg 39 bezit deze plaats, die in 1414 stederecht kreeg, een raadhuis, dat als een architectonisch pareltje van de Hollandse Renaissance (1550-1650) kan worden beschouwd.

Het raadhuis van Spanbroek (1598) in het voorjaar van 2010. (Foto TM)

West-Friesland was in die tijd verdeeld in baljuwschappen waarin namens de graaf van Holland door zijn vertegenwoordigers recht werd gesproken. In eerste instantie was in de dorpen nog geen sprake van een afzonderlijk ‘raethuys’ of ‘rechthuys’ maar werd veelal recht gesproken in het huis van de plaatselijke schout. Gaandeweg groeide echter ook daar de behoefte aan een eigen onderkomen voor bestuur en rechtspraak.

Privilege

In 1462 verleende hertog Philips van Bourgondië, die ook graaf van Holland was, aan de stede Spanbroek het voorrecht tot de bouw van een stedehuis. Als reden wordt in dat privilege vermeld dat de schout, die tevens herbergier was, iets te vaak –en in ieder geval teveel – bier schonk. Hij deed dat ter verhoging van zijn omzet, hetgeen de kwaliteit van de rechtspraak niet ten goede kwam.
Het is niet bekend of dit stedehuis ook daadwerkelijk is gebouwd. Zeker is wel, dat in 1598 het nog steeds bestaande raadhuis aan de Spanbroekerweg werd neergezet. Het is een klein rechthoekig gebouw van rode baksteen met trapgevels voor en achter. Aan de voorzijde staat bovenop een stoere leeuw, die een speer en een wapenschild met het jaartal 1598 vasthoudt.
In het souterrain bevindt zich een cachot met een dubbele deur. De ene deur draait naar binnen, de andere naar buiten. In beide deuren zit een doorgeefluik. Een eenvoudige bordestrap leidt naar de bel-etage waar zich de voormalige raadzaal bevindt. De toegangsdeur op het bordes is omstreeks 1790 voorzien van een fraaie omlijsting in Lodewijk XVI-stijl. Boven die deur was enkele decennia eerder nog een wapen van Spanbroek aangebracht.
Tot 1884 is het gebouw als raadhuis gebruikt. Omstreeks 1920 heeft het nog dienst gedaan als hulpmagazijn van het Witte Kruis. Tegenwoordig is het monument vooral een gemeentelijke trouwlocatie.