Bibliotheek » West-Friesland toen en nu » Deel 5. Droge voeten » pagina 16-19
Schagen is één van de plaatsen in West-Friesland waar hoogteverschillen en terpen getuigen van de pogingen die onze verre voorouders ondernamen om droge voeten te houden. In de loop van enkele eeuwen veranderde Noord-Holland van hoog gelegen veen in land dat steeds verder onder de waterspiegel zakte. Boeren groeven sloten rond hun bezit en verhoogden de grond waar zij woonden. Een aantal van die terpen is nog als zodanig te herkennen, zoals Avendorp bij Schagen met een 17de-eeuwse boerderij.
In de Vroege Middeleeuwen was het mogelijk om in West-Friesland te wonen zonder gevaar voor overstromingen. De
hele kop van Noord-Holland was bedekt onder een laag veen
die wel vier meter hoog was. Het was een sponzig kussen, een
onbegaanbaar moeras van halfvergane plantenresten.
De eerste boeren gingen, waar mogelijk, wonen op zandruggen en groeven slootjes om het moeras te ontwateren. Het
gevolg was dat de bodem inzakte als een lekgestoken ballon
en andere zandruggen, waar gewoond kon worden, zichtbaar
werden. Het proces werd nog versterkt doordat de nu aan
lucht blootgestelde plantenresten alsnog verteerden.
De gevolgen van deze bodemdaling waren rampzalig. Het
water kon steeds moeilijker weg en er ontstonden meertjes die
bij iedere storm groter werden. Het overtollige water vloeide
niet meer naar de zee, het omgekeerde gebeurde. Bij stormen
en hoge vloeden drong de zee binnen door steeds verder
uitschurende kreken.
Noord-Holland veranderde in een gebied van meren en
eilanden en smaller wordende stukjes grond waarop de
mensen zich staande probeerden te houden. De boeren zaten
niet stil in hun bedreigde boerderijen. Met de beperkte
middelen van die tijd wierpen ze dijkjes en terpen op. Iemand
als graaf Dirk II zag weinig heil meer in zijn voortdurend door
het water bedreigde bezittingen bij Schagen. Hij schonk de
grond aan de Abdij van Egmond.
Sommige terpen zijn zichtbaar gebleven in het landschap,
zoals Avendorp, even ten zuiden van Schagen. Ooit was het
een buurtschap met enkele huizen, daarvan is alleen nog een
17de-eeuwse langhuisstolp overgebleven.
Ook het kerkje van het nabije Haringhuizen staat duidelijk op
een verhoging. Andere terpen werden in de loop van de tijd
afgegraven of gingen op in nieuw aangelegde dijken.
Schagen werd, wat het water betreft, gaandeweg een steeds
veiliger plek om te wonen, maar kreeg pas echt aanzien toen
Willem, de bastaardzoon van hertog Albrecht, in 1428 de stad
Schagen als huwelijksgeschenk kreeg. Willem ging er wonen in
een boerderij, die hij omstreeks 1440 ombouwde tot een stoer
kasteel. Hij liet ook een kerk neerzetten, maar zijn belangrijkste daad was het verlenen van marktrechten aan Schagen,
dat daardoor in de handel een belangrijke positie kon innemen voor de wijde omgeving. Het werd een gezellige en
bloeiende stad.
Niettemin bleef waakzaamheid geboden wat betreft de oude
vijand: het water. Bij de stormramp van 1916 bleef de
omgeving niet gespaard. Bij de Van Ewijcksluis in de Anna
Paulownapolder, het eindpunt van de stoomtram uit Schagen,
liep een groot deel van het land onder water.
Nog altijd klinkt de grond in en bovendien stijgt de zeespiegel. Schagen moet voor het water op zijn hoede blijven.
Klik hier voor meer Westfriese woorden en uitdrukkingen.