Bibliotheek » West-Friesland toen en nu » Deel 5. Droge voeten » pagina 16-19

5.3 Terp Avendorp bij Schagen

Vluchtplek tegen dreigende overstroming

Schagen is één van de plaatsen in West-Friesland waar hoogteverschillen en terpen getuigen van de pogingen die onze verre voorouders ondernamen om droge voeten te houden. In de loop van enkele eeuwen veranderde Noord-Holland van hoog gelegen veen in land dat steeds verder onder de waterspiegel zakte. Boeren groeven sloten rond hun bezit en verhoogden de grond waar zij woonden. Een aantal van die terpen is nog als zodanig te herkennen, zoals Avendorp bij Schagen met een 17de-eeuwse boerderij.

In de Vroege Middeleeuwen was het mogelijk om in West-Friesland te wonen zonder gevaar voor overstromingen. De hele kop van Noord-Holland was bedekt onder een laag veen die wel vier meter hoog was. Het was een sponzig kussen, een onbegaanbaar moeras van halfvergane plantenresten.
De eerste boeren gingen, waar mogelijk, wonen op zandruggen en groeven slootjes om het moeras te ontwateren. Het gevolg was dat de bodem inzakte als een lekgestoken ballon en andere zandruggen, waar gewoond kon worden, zichtbaar werden. Het proces werd nog versterkt doordat de nu aan lucht blootgestelde plantenresten alsnog verteerden.

Meertjes

De gevolgen van deze bodemdaling waren rampzalig. Het water kon steeds moeilijker weg en er ontstonden meertjes die bij iedere storm groter werden. Het overtollige water vloeide niet meer naar de zee, het omgekeerde gebeurde. Bij stormen en hoge vloeden drong de zee binnen door steeds verder uitschurende kreken.
Noord-Holland veranderde in een gebied van meren en eilanden en smaller wordende stukjes grond waarop de mensen zich staande probeerden te houden. De boeren zaten niet stil in hun bedreigde boerderijen. Met de beperkte middelen van die tijd wierpen ze dijkjes en terpen op. Iemand als graaf Dirk II zag weinig heil meer in zijn voortdurend door het water bedreigde bezittingen bij Schagen. Hij schonk de grond aan de Abdij van Egmond.
Sommige terpen zijn zichtbaar gebleven in het landschap, zoals Avendorp, even ten zuiden van Schagen. Ooit was het een buurtschap met enkele huizen, daarvan is alleen nog een 17de-eeuwse langhuisstolp overgebleven.
Ook het kerkje van het nabije Haringhuizen staat duidelijk op een verhoging. Andere terpen werden in de loop van de tijd afgegraven of gingen op in nieuw aangelegde dijken.

Veiliger plek

Schagen werd, wat het water betreft, gaandeweg een steeds veiliger plek om te wonen, maar kreeg pas echt aanzien toen Willem, de bastaardzoon van hertog Albrecht, in 1428 de stad Schagen als huwelijksgeschenk kreeg. Willem ging er wonen in een boerderij, die hij omstreeks 1440 ombouwde tot een stoer kasteel. Hij liet ook een kerk neerzetten, maar zijn belangrijkste daad was het verlenen van marktrechten aan Schagen, dat daardoor in de handel een belangrijke positie kon innemen voor de wijde omgeving. Het werd een gezellige en bloeiende stad.
Niettemin bleef waakzaamheid geboden wat betreft de oude vijand: het water. Bij de stormramp van 1916 bleef de omgeving niet gespaard. Bij de Van Ewijcksluis in de Anna Paulownapolder, het eindpunt van de stoomtram uit Schagen, liep een groot deel van het land onder water.
Nog altijd klinkt de grond in en bovendien stijgt de zeespiegel. Schagen moet voor het water op zijn hoede blijven.

Uit oude stukken blijkt dat de terp Avendorp in de 17de eeuw werd bewoond door vijf arme families in even zovele boerderijen. Er resteert nog slechts één fraai gerestaureerde boerderij. (Foto TM)

West-Frieslands
Oud & Nieuw (1974)
Maarten Oortwijn

Weblog Uit en Thuis
21-9-2021: Molen De Lastdrager feestelijk heropend

Stukkies uit Skroivendevort
2014 (nummer 3)

Vierkant 2013
Nummer 3 (Oktober)