Archivering » West-Friesland toen en nu » Deel 4. Onderweg » pagina 4-9

4.1 Munnikenweg bij Alkmaar

Eén van de oudste wegen in West-Friesland

De Munnikenweg bij Alkmaar is één van de oudste wegen in West-Friesland. Vanaf de Frieseweg – een stukje van de Omringdijk – loopt de weg naar Oudorp, langs nieuwbouw van de stad Alkmaar, die het oude plaatsje Oudorp heeft overvleugeld, en het natuurgebied de Oudorperpolder. De oude weg met klinkers (kinderkopjes) is in zijn geheel tot monument verklaard. Weinig wijst er nu op dat de Munnikenweg in de Middeleeuwen van groot strategisch belang en meermalen het toneel van grote vechtpartijen is geweest.

Detail van een anoniem schilderij van het beleg van Alkmaar in 1573 gezien vanaf Oudorp. De Spaanse bevelhebber hield zijn hoofdkwartier in Oudorp en had via de Munnikenweg direct toegang tot de Alkmaarse vesting. Ook de schilder onderkende het militaire belang van de Munnikenweg en heeft deze met oog voor detail in beeld gebracht. Links van de brug staan de ruïnes van het Karmelieterklooster waarnaar de weg is vernoemd en zijn vaag de cirkelvormige restanten van kasteel Middelburg te onderscheiden. (Foto Stedelijk Museum Alkmaar)

Oudorp en Vrone

Omstreeks het jaar 1000 woonden er al mensen op zandruggen waar later de plaatsen Alkmaar, Oudorp en Vrone zouden ontstaan. Grote stormen zweepten het water op waardoor meren ontstonden zoals het Zwijnsmeer en het Vronermeer.
De rivier de Rekere stond nog in open verbinding met de zee, waardoor de moerassige gronden beter konden afwateren en de boeren vanaf de zandruggen akkertjes konden inrichten. Oudorp komt al in 11de eeuwse kronieken voor als Aldenthorf.
Bij Vrone vonden verschrikkelijke veldslagen plaats tussen de Hollanders en de West-Friezen. Bij de gevechten in 1297 werden de West-Friezen bij Vrone vernietigend verslagen. Volgens oude verhalen zou toen of enkele jaren later het dorp Vrone verwoest zijn en een groot aantal dorpelingen gedood. De overlevenden trokken gedwongen naar de oevers van de Rekere en stichtten een nieuw dorp, Koedijk.
Vele jaren later keerden sommigen van hen terug. In 1487 werd op de oude Vronergeest een nieuwe kapel gesticht, gewijd aan de heilige Pancratius en zo kwam het dat de naam Vrone geleidelijk overging in Sint Pancras.

Strategische dijk

De West-Friezen behoorden tot de weinige niet-feodale bevolkingsgroepen in het middeleeuwse Europa. Het waren vrije boeren die zich aan geen graaf of hertog wilden onderwerpen. Een doorn in het oog van graaf Willem II. Vanuit het kasteel Torenburg aan de rand van Alkmaar, iets ten zuiden van waar nu de Friesebrug is, probeerde hij de West-Friezen te verslaan. Die pogingen mislukten jammerlijk en kostten hem uiteindelijk het leven.

Zijn zoon Floris V probeerde het ook. Vol jeugdige overmoed deed hij in 1272 een uitval vanuit Alkmaar. Zijn leger trok door het moerassige gebied en bij Vrone werd een bloedige veldslag geleverd. Floris moest de aftocht blazen. In 1282 had hij meer succes met een landing bij Wijdenes. De West-Friezen werden verslagen maar nog niet onderworpen.
Floris bouwde vijf dwangburchten rondom West-Friesland. Vanaf kasteel Torenburg liet hij een dijk aanleggen naar de Vronergeest, zodat hij snel zijn soldaten kon verplaatsen. Deze dijk, de huidige Munnikenweg, zal vernoemd zijn naar een karmelieter klooster, dat er in de Middeleeuwen heeft gestaan.

Middelburg en Nieuwburg

Langs de Munnikenweg werden op een ‘boogscheut’ van elkaar de kastelen Middelburg en Nieuwburg gebouwd. Deze beide kastelen hebben het iets langer uitgehouden dan de al in de 14de eeuw afgebroken Torenburg. Vooral de Nieuwburg speelde nog lange tijd een belangrijke rol. Eerst als woning van de baljuw van Kennemerland en later als centrum van een in de 15de eeuw nieuw opgericht baljuwschap ‘van de Nieuwburg’. De kastelen liepen ernstige schade op bij een plundertocht in 1517 door Grote Pier en zijn Zwarte Hoop en werden in 1525 afgebroken.

Van beide burchten is de plattegrond bekend uit opgravingen. De kasteelterreinen zijn vandaag de dag goed herkenbaar vanaf de Munnikenweg. De fundamenten van de Nieuwburg zijn bovendien met metselwerk duidelijk aangegeven. Een wandelroute maakt het mogelijk de resten van het kasteel te verkennen.