Bibliotheek » De Speelwagen » 1951 » No. 7 » pagina 193-196

Rond Schagen

Eerder verschenen in 'De Speelwagen', 6e jaargang, 1951, No. 7, pagina 193-196.
Uitgave: Historische Genootschappen in Hollands Noorderkwartier.
Auteur: J. L. Lutjeharms.

Rustig ligt Schagen temidden van groene weiden en akkers. Het landschap getuigt van hoge ouderdom door de vele terpen en van de zware strijd, die men heeft moeten strijden tegen het oprukkende water. Talrijke kronkelende dijkjes wijzen op grondaanwinst en overwinningen van de mens. Hoe oud Schagen is? Ik zou het u niet kunnen zeggen. Er is zeker verschil tussen de eerste verspreide bewoning van de terpen en de latere min of meer gesloten bebouwing op de plaats waar nu Schagen is gegrondvest. De terpbewoners waren hier in het begin onzer jaartelling reeds, gezien de archaeologische vondsten van de laatste tijd. Zelfs kunnen hier de Romeinen geweest zijn. Een nog fraaie terp is wel „Avendorp”, waarop in het begin van de 19e eeuw nog een viertal huizen stond. Thans rest alleen nog de uit de 17e eeuw daterende boerderij die niet in de terp, maar schuin tegen de terp werd opgebouwd. De tekenaar Oortwijn legde dit oude plekje met vaardige hand vast. Voor het eerst lezen we over Schagen in 989 als Hollands Graaf Dirk II met zijn vrouwe Hildegarde aan de Abdij van Egmond een stuk land schenkt nabij deze plek. Land, dat op dat moment nog gelegen zal zijn geweest in onbedijkt gebied, dus onbeschermd tegen de zee. Er volgt dan een periode van zware strijd voor de bewoners van dit gebied tegen de ten aanval trekkende zee. Men poogt dijkjes aan te leggen, waarbij vele mislukkingen volgen. Tenslotte de dijken, die zo nu en dan bezwijken, waarvan de vele wielen en poelen langs de dijken nu nog getuigen. Deze strijd wordt voor deze streek pas wat rustiger in de 15-16e eeuw, toen omliggende gebieden weer van de zee werden afgenomen. Deze enige eeuwen durende strijd eindigde in een glorieuze overwinning voor de mens.

Avendorp, gebouwd op een terp

In 1329 zien we het eerste Roomse leven, want toen droeg de koster Hildebrand al zijn goederen op aan de Abdij van Egmond. We maken kennis met het feit, dat er in 1421 reeds een kerkgebouw stond, want zulks blijkt uit een acte van grensscheiding tussen enige Heerlijkheden ten Westen van Schagen, waar men Schagens toren als grensaanduiding bezigt n.l. tussen de Heerlijkheden Petten en Nolmerban en Callantsoog. Op 29 Juni 1427 komt de Heerlijkheid Schagen, Barsingerhorn, Colhoorn etc. etc. aan Heer Willem van Beijeren, bastaard van Holland, Graaf van Oostervant, zoon van Hertog Albrecht van Beijeren, wegens zijn verdienste in de strijd tegen de Friezen. Hij liet aanstonds een fraai slot bouwen ten zuiden van de kerk, dat hij in 1440 kon betrekken. Dit slot werd in het begin van de 19e eeuw gesloopt. Thans resten nog twee torens en nog een aantal fundamenten in de grond.

Slottoren (toekomstig museum)

De oostelijke toren met op de achtergrond de uit 1896 daterende Ned. Hervormde kerk werd door de tekenaar Oortwijn vastgelegd. In de torens zal door de vereniging Oud Schagen, zij het voorlopig op bescheiden voet, een streekmuseum worden gevestigd. Schagen is ook op andere wijze nog vermaard geweest. Er waren messenmakerijen, waarvan de messen als merk een halve maan voerden. Dat deze messen uitstekend waren, blijkt hieruit dat men deze na ging maken. De Heren Staten van Holland en West-Friesland moesten in 1661 zelfs een placcaat uitvaardigen, waarbij namaak en invoer op een boete van 100 Carolusguldens verboden werd.

Schagen was eertijds ook enige kloosters rijk. Een Bagijnenklooster stond op de hoek van de Laan. Men volgde er de derde regel van de H. Franciscus. Het had o.m. een eigen kerk en een eigen geestelijke. Het klooster was gewijd aan de H. Catharina. In 1577 werd het nog bewoond door negen Bagijntjes. In datzelfde jaar werd door Koning Philips aan de vroedschap verlof verleend dit klooster in te richten tot een weeshuis voor de armenwezen van Schagen. De kerk werd in 1580 ingericht tot een school.

Schagen was reeds spoedig centrum van de veehandel en men verkreeg in 1402 van Heer Willem van Beijeren, Graaf van Holland, Zeeland en Here van Friesland, privilegie tot het houden van een vrije week of jaarmarkt, zodat het in 1952, 550 jaar geleden zal zijn dat Schagen dit privilegie kreeg en dat later zovele malen werd bevestigd. Het fraaie kerkgebouw verbrandde op 29 Augustus 1895, waarmede een bezienswaardigheid van de eerste rang verloren ging. In het koor van deze kerk werd een fraaie graftombe van de eerste Heer en Vrouwe van Schagen aangetroffen. Onder de bevloering waren vrijwel alle leden van dit geslacht bijgezet. In 1415 verkreeg Schagen stadrechten. Er stond aan de Noordzijde van de kerk op de markt een overdekte vishal. Hierin werd de vis uit wijdeomtrek verkocht. De Bierkade herinnert nog aan de bierbrouwerijen, die in 1624 daar, op last van de Heer van Schagen, werden gebouwd ter voorkoming van ontduiking der bieraccijns. De bierbrouwerijen waren vóór dit jaar verspreid over geheel Schagen en controle was niet mogelijk. Alle bierstekers werden op last van de Raden van Holland toen op de Bierkade bij elkander gebracht. Er resten thans nog twee van deze gebouwen, waarvan een nog pakhuis is en de ander tot woning werd verbouwd.

Vreeburg, Bureau openb. werken

Verder vond men er in de 16e eeuw nog een oliemolen, een houtzaagmolen, twee korenmolens en vier watermolens. Per trekschuit kon men naar Alkmaar. In 1514. telde Schagen 220 haardsteden, waarvan er 9 toebehoorden aan geestelijke personen. De parochie telde 997 communicanten. Het land was toen 1310 morgen groot, waarvan weer 91 morgen aan de kerk behoorden.
Het fruit, dat te Schagen werd geteeld, was van prima gehalte en men trof er in tegenstelling met thans zeer grote appelboomgaarden aan. De laatste grote boomgaard verdween bij de aanleg van de muziektuin en behoorde bij de fraaie 18e-eeuwse boerderij Vreeburg, waar thans Openbare Werken resideert. Enige jaren geleden is deze boerderij geheel gerestaureerd.

Schagen zelf is zeer arm aan parkaanleg en bos. Toch hebben we fraaie plekjes natuurschoon in de oude wielen, met name de Grimswiel en Kainsemerwiel, hetgeen bij uitstek fraai gelegen viswateren zijn, waar talrijke hengelaars uit het gehele land hun zomervacantie doorbrengen en waar thans zelfs zomerhuisjes verrijzen.
Bezienswaardigheden heeft Schagen en Omstreken u inderdaad te bieden. Een bezoek is het volkomen waard en de Vereniging Oud Schagen en Omstreken is gaarne bereid u rond te leiden door de Oude Heerlijkheid en omgeving. Onder praeses Nobel en scriba meester Brouwer gaat de vaart voorspoedig.

J. L. Lutjeharms

Vierkant 2010
West-Fries talent
Yvonne Vredeling-Sijmons

Westfries Biografisch Woordenboek
Ruyterman, Klaas
(1864-1939)

West-Friesland
toen en nu
7.6 Sluis bij Rustenburg

Westfrieslandspel
Aardrijkskundevraag