Bibliotheek » Boeken » West-Friesland... het land waar wij wonen » Pagina 113-115

6.1 Van dingen die gingen

In de vorige hoofdstukken is aandacht gegeven aan de vele veranderingen op enkele voor West-Friesland karakteristieke gebieden.
Op een gebied als dat van de folklore is minstens zoveel veranderd als verdwenen. Toch zijn de sporen van traditionele gebruiken in een aantal gevallen nog aantoonbaar.
Dat is bijvoorbeeld het geval bij het gebruik om iemand die vijftig jaar wordt, waarvan gezegd wordt dat hij dan Abraham heeft gezien, een pop van gevulde speculaas of jodekoek aan te bieden.

Toen koningin Juliana 50 jaar werd, ging het bestuur van het Historisch Genootschap ‘Oud West-Friesland’ naar Soestdijk om de jarige een Abraham aan te bieden.
Een lakei zette de doos met inhoud wat nonchalant achter de welbekende rodondendrons. Het waaide nogal stevig en voordat voorzitter Brebaart en de zijnen achteruitlopend de trappen van het bordes hadden verlaten, lag Abraham al in de struiken. ‘Die is voor de kenaine,’ sprak Breebaart onverstoord. Na twee dagen had bakker van der Laan een nieuwe pop gebakken die ditmaal, hoe kan het anders, door de voorzitter eigenhandig op de huiskamertafel in het paleis werd gezet.

Zo'n pop is fraai opgespoten en versierd met snor en baard terwijl een passend vers of zijn lijf is aangebracht in de trant van:
‘Het is niet iedereen gegeven.
De 50 jaren te beleven.
Maar niet gestaakt.
En de 100 volgemaakt.’

Gebruikelijk is om degene die Abraham te zien krijgt 's nachts om twaalf uur, als zijn verjaardag begint, te verrassen met een felicitatiebezoek en met hem het welzijn in het komende levensjaar te drinken. Soms wordt aan een 60-jarige een Isaac en aan een 70-jarige een Jacob aangeboden. Beiden worden van toepasselijke rijmen voorzien.

‘Handen van 't blok’, luidde de waarschuwing die de baas van de koekhakkers-tent liet horen als kermisklanten wilden proberen om met zo weinig mogelijk slagen een plakje ‘hakkoek’ met een bijltje door midden te hakken. degene die de strijd verloor moest de koek betalen.

Hier en daar worden tegenwoordig nog ‘spouwers’ gebakken. Vroeger was dat algemeen gebruikelijk ter gelegenheid van de kermis. Van beschuitdeeg met anijszaad werd een brosse, ronde bol ter grootte van een kadetje gemaakt. De spouwer was een droog produkt ('t stoof in je keel, zeiden sommigen) dat met boter en suiker werd gegeten. Het opensnijden van zo'n bol was een secuur werkje, want viel het ding uit elkaar dan moest de onhandige gast de ronde zoenen.
Tot goed begrip: met kermis had men meestal ‘warskippers’; jonge familieleden of kennissen die de leeftijd om ‘op stap’ te gaan hadden bereikt, en vooral die jonge klanten moesten hun vaardigheid tonen.
Kermis leverde (en levert) ook het ‘eerste deuntje’ op. Na de inluiding op zaterdagavond, het bal op zondagmiddag en -avond, volgde op maandag, of soms dinsdag, het eerste deuntje.

De echte kat die uit de ton geknuppeld moest worden werd al gauw vervangen door een stuk hout. De knuppelaar die de ton zodanig raakte dat de ‘kat’ er uit viel was winnaar.

Vanaf 11 uur 's morgens tot een uur of 1 werd er gedanst en dan meestal door het eigen volk. De warskippers waren dan meestal weer naar huis. Was het uur van vertrek op maandagmorgen niet al te vroeg, of mochten de jonge klanten nog blijven om het toneelstuk of het cabaret van die avond te zien, dan gingen de jongens erop uit om ‘de moide van bed te hale’.
Als een dergelijk verzoek door de gastvrouw toestemmend was beantwoord, probeerden de jongens de dekens van de meisjes, die dit ogenblik in spanning hadden afgewacht, weg te trekken. Lukte dat, dan moest het meisje trakteren, hetzij op drank, hetzij op een zoen. De ongeschreven regel die gebood dat de jongen de deken weghaalde en niet eronder ging liggen, werd zorgvuldig gehandhaafd. De gastvrouw zou zo'n ‘fiebak’ (smeerlap) nooit lang in haar huis gedogen.
Was het dorp een herberg met een kolfbaan rijk, dan werd daarin met kermis een speciaal spel gedaan dat men streepies-kolve noemde. De inzet bij zo'n spel was geld of drank, hetgeen overigens weinig verschil maakte, want het gewonnen geld werd meestal direct omgezet in drank.

Het kolven was in heel Holland geruime tijd een ware rage. De kolfbanen waren toen meestentijds in de openlucht. In West-Friesland werden de later gebouwde overdekte banen tevens gebruikt als dans- en toneelzaal. De betonnen vloer werd dan tijdelijk afgedekt met planken.

Het normale kolfspel werd en wordt in clubverband beoefend; er zijn onderlinge en regionale wedstrijden. Vergeleken bij vroeger is het aantal kolvers echter sterk achteruit gegaan. Men speelt het spel op een betonnen, vlakke ondergrond die is afgezet met houten stootranden. Een massieve rubberbal (soms ook met een sajet gevuld) wordt volgens een bepaald schema met een ‘kliek’ (een zware stok vergelijkbaar net een hockey-stick) over de baan geslagen, zodanig dat uiteindelijk via een puntentelling een winnaar kan worden aangewezen. Het spel, dat tot voor enkele tientallen jaren ook nog sporadisch in Zeeland werd gespeeld, is nu vrijwel beperkt tot West-Friesland en de Zaanstreek.

Kroniek van
West-Friesland
September 2003

West-Friesland
toen en nu
1.1 Kasteel Radboud in Medemblik

Weblog Uit en Thuis
22-3-2022: Koninklijk bezoek maakte feestelijke heropening Molen Ceres ...

Stukkies uit Skroivendevort
2013 (nummer 2)