Archivering » Ach Lieve Tijd » Deel 2: Westfriezen en hun verkeer » pagina 41

Twintig eeuwen Westfriezen en hun verkeer

In de dijk rond de Heerhugowaard hadden Rustenburg, Hensbroek, Obdam, Opmeer en Broek op Langedijk ieder een overtoom met windas. Een bekend punt was ook de overtoom in de vaart tussen Enkhuizen en Hoorn bij de Bangert. Dit ‘Bangerter Rad’ werd in 1553 gebouwd door Willem Weel uit Oudendijk. Hij sloeg op deze manier een leuk inkomen uit de scheepvaart. Voor het overhalen moest namelijk worden betaald. Rond 1580 kregen Enkhuizen en Hoorn de overtoom zelf in handen. De stadsbesturen verhuurden de exploitatie van de overtoom vervolgens aan de hoogste bieder. Die kreeg het recht het overhaalgeld te innen, waarbij hij de door de steden vastgestelde tarieven moest aanhouden. In 1663 mocht de opziener voor een veerschuit één, en voor een gewone schuit een halve stuiver vragen.
De overhaal of overtoom in Venhuizen ligt over de Westerbuurt. Van deze waterwegverbinding tussen de polders het Grootslag en de Drieban werd veel gebruik gemaakt. Op de foto uit de jaren dertig wordt door Reier Bakker en Klaas Bruin een schuit ‘overgehaald’. (WFG)

Bij vrijwel alle overtomen was een tapperij of café te vinden. Heel bekend waren De Gouden Karper in Rustenburg en De Woeste Hoogte bij Broekerhaven. Het overhalen van een schuit nam nu eenmaal de nodige tijd in beslag en bovendien was het zwaar werk waar men een stevige dorst van kreeg.

Protesten tegen de schutsluis

Een sluis biedt veel voordelen boven een overtoom. Het schutten van een schip door een sluis vergt niet veel kracht en een aantal schuiten kan gelijktijdig worden afgehandeld. Ook is er veel minder kans op schade. Dit waren de redenen waarom bij bijna alle grote overtomen wel eens is gesproken over vervanging door een schutsluis. Het bleef echter meestal bij praten. Met de bouw van een schutsluis waren duizenden guldens gemoeid. Verder waren de boeren praktisch altijd tegen het leggen van sluizen. Iedere keer dat er een schuit geschut werd, kwam er namelijk een sluiskolk vol water de polder binnen. Bij drukte kon dat al snel uitlopen op overvolle sloten en drassige weilanden.

Om de schuiten van het waterniveau in de poldersloten naar het hogere waterniveau van de binnen- en buitenhaven De Kolk in Broekerhaven te brengen, werd in 1449 een overtoom aangelegd. Vanaf 1887 werkte de overtoom op stoomkracht en in 1923 werd een elektrische overhaal geïnstalleerd. (RANH)