Twintig eeuwen Westfriezen en hun verkeer

In de dijk rond de Heerhugowaard hadden Rustenburg, Hensbroek, Obdam, Opmeer en Broek op Langedijk ieder een overtoom met windas. Een bekend punt was ook de overtoom in de vaart tussen Enkhuizen en Hoorn bij de Bangert. Dit ‘Bangerter Rad’ werd in 1553 gebouwd door Willem Weel uit Oudendijk. Hij sloeg op deze manier een leuk inkomen uit de scheepvaart. Voor het overhalen moest namelijk worden betaald. Rond 1580 kregen Enkhuizen en Hoorn de overtoom zelf in handen. De stadsbesturen verhuurden de exploitatie van de overtoom vervolgens aan de hoogste bieder. Die kreeg het recht het overhaalgeld te innen, waarbij hij de door de steden vastgestelde tarieven moest aanhouden. In 1663 mocht de opziener voor een veerschuit één, en voor een gewone schuit een halve stuiver vragen.
De overhaal of overtoom in Venhuizen ligt over de Westerbuurt. Van deze waterwegverbinding tussen de polders het Grootslag en de Drieban werd veel gebruik gemaakt. Op de foto uit de jaren dertig wordt door Reier Bakker en Klaas Bruin een schuit ‘overgehaald’. (WFG)

Bij vrijwel alle overtomen was een tapperij of café te vinden. Heel bekend waren De Gouden Karper in Rustenburg en De Woeste Hoogte bij Broekerhaven. Het overhalen van een schuit nam nu eenmaal de nodige tijd in beslag en bovendien was het zwaar werk waar men een stevige dorst van kreeg.

Ruzie om een sluis

In 1568 verleende het Hof van Holland toestemming tot de bouw van een schutsluis in de Oosterdijk langs de Heerhugowaard. De sluis werd gelegd achter het dorp Noord-Scharwoude. Dit plaatsje had er veel voordeel van. Het moest weliswaar de sluis onderhouden, maar daar stonden de inkomsten uit het sluisgeld tegenover. Lange tijd bleef de sluis bij Noord-Scharwoude de enige in- en uitgang tot het complete Geestmerambacht.

In 1767 echter verzochten de regenten van Broek op Langedijk aan het dijkbestuur van het Geestmerambacht een eigen sluis aan de zuidzijde van het dorp te mogen maken. Daar lag al een overtoom, maar de bestuurders wezen erop dat het overhalen van de schuiten ‘een aller zwaarste last, arbeyd en inconvenientie (ongemak) te weege brengt’. Broek op Langedijk kreeg toestemming, maar Noord-Scharwoude verzette zich heftig. Gevreesd werd voor de inkomsten uit de schutgelden van de eigen sluis.

Na twee jaar heen en weer gepraat werd de knoop doorgehakt. Broek op Langedijk kreeg zijn sluis. Maar Noord-Scharwoude had niet helemaal voor niets geprotesteerd: als de sluisgelden niet meer zouden voldoen om de schutsluis te onderhouden, moest Broek op Langedijk financieel bijspringen.

Protesten tegen de schutsluis

Een sluis biedt veel voordelen boven een overtoom. Het schutten van een schip door een sluis vergt niet veel kracht en een aantal schuiten kan gelijktijdig worden afgehandeld. Ook is er veel minder kans op schade. Dit waren de redenen waarom bij bijna alle grote overtomen wel eens is gesproken over vervanging door een schutsluis. Het bleef echter meestal bij praten. Met de bouw van een schutsluis waren duizenden guldens gemoeid. Verder waren de boeren praktisch altijd tegen het leggen van sluizen. Iedere keer dat er een schuit geschut werd, kwam er namelijk een sluiskolk vol water de polder binnen. Bij drukte kon dat al snel uitlopen op overvolle sloten en drassige weilanden.

Om de schuiten van het waterniveau in de poldersloten naar het hogere waterniveau van de binnen- en buitenhaven De Kolk in Broekerhaven te brengen, werd in 1449 een overtoom aangelegd. Vanaf 1887 werkte de overtoom op stoomkracht en in 1923 werd een elektrische overhaal geïnstalleerd. (RANH)

« Vorige pagina | Volgende pagina »

Andere artikelen op deze website:

Hé, is dat Westfries?

135. Als je zo af en toe wat aan dat werk doet, kom je er nooit mee klaar, je moet 't loif er an leggen (flink aanpakken, intensief werken).

Klik hier voor meer Westfriese woorden en uitdrukkingen.

© 1924-2022 Westfries Genootschap - Contact - Sitemap - Privacyverklaring

West-Friesland, een streek met karakter binnen de Omringdijk.